هدا محمدی - دانشگاه فردوسی مشهد
علیرضا کوچکی - دانشگاه فردوسی مشهد
مهدی نصیری محلاتی - دانشگاه فردوسی مشهد
محسن جهان - دانشگاه فردوسی مشهد

بوم‌نظام‌های زراعی که توسط بشر با هدف تولید غذا و فیبر مدیریت می­شوند اگرواکوسیستم نام دارند که علاوه بر تولید نیازهای اولیه بشر، خدمات متنوع و مهمی نیز دارند. امّا مدیریت نادرست با هدف تولید بیش‌تر محصولات کشاورزی، منجر به ناتوانی بوم‌نظام‌های زراعی در ارائه خدمات و کارکردهای مورد انتظار شده است. از این رو ارزیابی و نظارت بر بوم‌نظام‌های زراعی با هدف مدیریت صحیح آن­ها و تولید پایدار ضروری به نظر می­رسد. در این مطالعه سلامت بوم‌نظام‌های زراعی چهار استان شرقی کشور شامل خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان، طی سال­های 1381 تا 1390 از لحاظ ساختاری، کارکردی، سازمانی و در نهایت سلامت کل مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که از لحاظ سلامت ساختاری استان سیستان و بلوچستان بیش‌ترین امتیاز و استان خراسان رضوی کم‌ترین امتیاز را داشت. از لحاظ سلامت کارکردی استان­های خراسان رضوی و خراسان جنوبی به‌ترتیب بهترین و بدترین شرایط را داشتند. بر اساس نتایج به‌دست آمده استان سیستان و بلوچستان بیش‌ترین و استان خراسان رضوی کم‌ترین امتیاز را از لحاظ سازمانی کسب کردند. بوم‌نظام‌های زراعی تمامی استان­ها به‌جز خراسان جنوبی از لحاظ سلامت کل در مرتبه ضعیف و خراسان جنوبی در مرتبه بسیار ضعیف قرار گرفتند. در مجموع سلامت کل استان خراسان رضوی بیش‌تر از سایر استان­ها و سلامت کل استان خراسان جنوبی کم‌تر از سایر استان­ها بود. بارندگی کم، تراکم زراعی بالا، عدم دسترسی کافی به سیستم آبیاری تحت فشار، اختصاص مساحت کمی از اراضی زراعی به گیاهان علوفه­ای، چندساله و تثبیت­کننده نیتروژن، فشردگی خاک، کم بودن عملکرد در کلیه گروه­های زراعی، پایین بودن بهره­وری نیتروژن و عدم توجه به توسعه مراکز تولید حشرات مفید از جمله مهم‌ترین دلایل مشترک در تنزل سلامت بوم­نظام­ها در استان­های مذکور بود.

اگرواکولوژی, سلامت ساختاری, ثبات, پایداری