جعفر نباتی - استادیار، پژوهشکده علوم گیاهی، دانشگاه فردوسی مشهد
احمد نظامی - استاد گروه اگروتکنولوژی و پژوهشکده علوم گیاهی، دانشگاه فردوسی مشهد
سیده محبوبه میرمیران - استادیار پژوهشی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
علیرضا حسن فرد - دکتری علوم علف های هرز، دانشگاه فردوسی مشهد

این آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در شرایط کنترل شده در دانشگاه فردوسی مشهد در سال ۱۳۹۷ انجام شد. عوامل مورد مطالعه شامل ۲۰ ژنوتیپ عدس، سه دمای یخ زدگی (صفر، ۱۸- وC °۲۰-) و شش زمان اندازه گیری (قبل از تنش، ۱۲، ۲۴، ۴۸، ۷۲ و ۹۶ ساعت بعد از تنش) بودند. کاهش دما از صفر به ۱۸- و C°۲۰-، سبب کاهش بیشینه کارایی پتانسیل فتوسیستمII (F'v/F'm) در ژنوتیپ های عدس شد. کمترین میزان این شاخص در دمای ۱۸- و C°۲۰- به ترتیب ۱۲ و ۲۴ ساعت بعد از اعمال تنش مشاهده شد و سپس روند بازیافت در این دماها رخ داد و به تدریج با گذشت زمان، میزان F′v/F′m افزایش یافت، اما در دمای C°۲۰- مقدار این شاخص به مقدار اولیه قبل از تنش نرسید. کاهش دما در تمام ژنوتیپ ها در تمامی دوره های بازیابی، سبب کاهش کارایی عملیاتی فتوسیستمII (F′q/F′m) شد. اکثر ژنوتیپ های مورد مطالعه با وجود کاهش ابتدایی در این شاخص، از توانایی مناسبی به منظور بازیابی آن در دماهای صفر و C°۱۸- برخوردار بودند. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای و تجزیه به مولفه های اصلی (PCA) نشان داد که مولفه دوم، صفات درصد بقا، وزن خشک، F'v، F′q/F′m و F′v/F′m را با ۷۶/۲۰ درصد توضیح می دهد. بیشتر ژنوتیپ های متعلق به گروه دوم شامل MLC۱۱، MLC۲۸۶، MLC۴۰۷ و MLC۴۶۹، در این مولفه قرار دارند. با توجه به بقای ۱۰۰ درصدی این ژنوتیپ ها در دمای C°۱۸- و پتانسیل مناسب آن ها به منظور بازیابی عوامل فلورسانس کلروفیل و رشد مجدد، استفاده از آن ها به منظور انجام مطالعات تکمیلی در کشت پاییزه در مناطق سردسیر توصیه می شود.

بازیافت, بیشینه کارایی پتانسیل فتوسیستم II, تجزیه خوشه ای, درصد بقا, کشت پاییزه