اسحاق شکری صفا - گروه محیط زیست، دانشکده محیط زیست و منابع طبیعی، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران
نسرین حسن زاده - گروه محیط زیست، دانشکده محیط زیست و منابع طبیعی، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران
حسن ملوندی - گروه محیط زیست، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

پروتئین متالوتیونین و آنزیم استیل کولین استراز از مهم ترین زیست نشانگرها در ارزیابی سلامت بوم سازگان های آبی هستند و به عنوان یکی از سازوکارهای دفاعی آبزیان در مواجهه با انواع آلاینده ها معرفی شده اند. لذا هدف از این مطالعه ارزیابی و پایش زیستی آلودگی های آلی و معدنی رودخانه گاماسیاب با استفاده از بیومارکرهای آنزیم استیل کولین استراز و پروتئین متالوتیونین در دو گونه ماهی قزل آلا رنگین کمان (Onchorhynchus mykiss) و کپور معمولی (Cyprinus carpio) بود. نمونه برداری از پنج مزرعه پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان و هشت مزرعه ماهی کپور در طول رودخانه گاماسیاب انجام شد و نمونه ها سریعا در ازت مایع منجمد و به آزمایشگاه منتقل شدند. اندازه گیری میزان متالوتیونین (MT) بر اساس روش اسپکتروفتومتری و آنالیز آنزیم کولین استراز (AchE) در مغز ماهی بر اساس روش المن انجام شد. یافته ها نشان داد که بین مکان های مختلف نمونه برداری از حیث میانگین مقادیر و اثرات AchE و MT در دو گونه ماهی اختلاف معنی دار آماری وجود داشت (۰/۰۵>P). به علاوه، میانگین مقادیر کل AchE و MT در ماهی کپور به ترتیب برابر با µm/min/g ۳/۴۲ و µg/g ۷۰۷/۷۵ و در ماهی قزل آلای رنگین کمان نیز به ترتیب برابر با µm/min/g ۱/۳۳ و µg/g ۳۱۰۵/۷ بودند که مقایسه میانگین میزان AchE و MT بین دو گونه ماهی کپور و قزل آلای رنگین کمان نشان داد میزان MT در ماهی قزل آلای رنگین کمان بیش تر از کپور، و میزان فعالیت AchE در ماهی کپور بیش تر از گونه قزل آلای رنگین کمان بوده است. این تفاوت بین گونه ای در میزان زیست نشانگرهای MT و AchE می تواند ناشی از مواجهه گونه های ماهی در معرض سطوح متفاوت آلاینده به دلیل اختلاف در عادت تغذیه و رفتار آن ها و نیز تفاوت در نقاط نمونه برداری با شرایط محیطی و همچنین ورود منابع آلاینده متفاوت باشد. در مطالعه حاضر کاربرد و ادغام ۲ مورد از نشانگرهای زیستی اختصاصی برای بررسی حضور و تاثیرات دو گروه از آلاینده های آلی و معدنی در رودخانه گاماسیاب بدون انجام هیچ نوع سنجش شیمیایی مشخص شد. به عبارتی رودخانه گاماسیاب به دلیل وسعت و پراکندگی کاربری های مختلف انسانی در حاشیه آن در معرض مستقیم ورود هم زمان آلاینده های آلی و معدنی است که این موضوع می تواند با ردیابی بیومارکرهای اختصاصی در گونه های شاخص (از جمله گونه های قزل آلای رنگین کمان و کپور) مبنایی برای پایش آلودگی بوم سازگان باشد.

زیست نشانگر, پاسخ زیستی, کولین استراز, آلاینده, بوم سازگان آبی