قدرت الله قربانی - دانشیار، گروه فلسفه، دانشگاه خوارزمی، ایران

دین دارای ابعاد مختلفی از جمله ابعاد اعتقادی، اخلاقی، تجربی، مناسکی- عبادی، اسطوره­ای-روایی، اجتماعی و مادی است. تجربه دینی یکی از ابعاد دین است و هم بعنوان یک واقعیت مهم دینی دارای مناسبات مختلفی با دیگر ابعاد آن است. از این ­رو شناخت نوع مناسبات تجربه دینی با ابعاد دین اهمیت زیادی دارد. پرسش تحقیق آن است که چه نسبتی میان تجربه دینی با ابعاد مختلف دین قابل تصور است؟ در پاسخ به این سوال، ابتدا بایستی به اهمیت تلقی­ های مختلف از دین و سپس تجربه دینی توجه داشت؛ یعنی نوع خوانش ما از تجربه دینی، نسبت آن را با ابعاد دین تعیین می ­کند. همچنین تلقی ما از دین، در تعیین ماهیت و تنوع ابعاد آن بسیار مهم است. در این زمینه، می­توان با نظر به دو سنت مهم دینی موجود در جهان، یعنی سنت خداباوری و خداناباوری، به اهمیت امر متعالی و جنبه الهی/قدسی دین، توجه داشت و حداقل بر نقش ابعاد اعتقادی، اخلاقی، روایی-اسطوره ­ای، تجربی، نهادی-حقوقی/اجتماعی، عبادی-مناسکی (شعائری) و مادی دین توجه داشت که هریک مناسبات خاصی با تجربه دینی دارند؛ بویژه ابعاد اعتقادی و شعائری که می ­توانند مورد توجه بیشتری قرار دارند. در این زمینه، به نظر می­ رسد بعد اعتقادی می ­تواند ایجاد کننده یا تفسیرگر تجربه دینی، بعدعبادی-شعائری نمایش­گر و تجلی کننده و تکرار نمادین تجربه ­های دینی، و بعد روایی-اسطوره­ای انتقال دهنده ماهیت آن به نسل های بعدی، بعد اخلاقی هم موجد و هم بسط سلوکی نتیجه تجربیات دینی، و بعد مادی نیز تجسم ­گر خارجی و زمینه­ ساز وقوع تجربه های دینی باشند. ضمن اینکه توجه به نظریات مطرح در دو رویکرد ذات­ گرایی و ساختار­گرایی درباب تجربه­ های دینی و تقسیم تجربه­ های دینی به دوگونه مینوی و شهودی-نظری، نوع مناسبات آنها را با ابعاد دین متنوع و پیچیده ­تر خواهد ساخت.

تجربه دینی, ابعاد دین, باورها, شعائر, امر مینوی, سنت خداباوری