احمد نظامی - اعضای هییت علمی دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
عبدالرضا باقری - اعضای هییت علمی دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
مرتضی عظیم زاده - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان
علی اکبر محمودی - عضو هیات علمی ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم خراسان شمالی، برز لآباد- شیروان

نتایج بررسیهای برخی از محققان نشان میدهد که در مناطق خشک و نیمهخشک، کاربرد طولانیمدت آیش درنظامهای زراعی متکی بر کشت گندم، سبب افزایش فرسایش و کاهش حاصلخیزی خاک میشود و کاشت بقولات بهعنوان محصول جایگزین آیش ممکن است سبب بهبود پایداری تولید گردد. این پژوهش با هدف مطالعه امکانجایگزینی بقولات در سیستم تناوبی رایج کشت غلات (آیش-گندم) در خراسان شمالی با استفاده از شش الگوی تناوبی دوساله شامل گندم-گندم، آیش-گندم، نخود-گندم، عدس-گندم، ماشک علوفهای-گندم و یونجه یکساله-گندم در استانخراسان شمالی (ایستگاه تحقیقات منابعطبیعی و امور دام خراسان در سیساب-بجنورد) طی چهار سال (از سال زراعی 82-1381 تا سال زراعی 85-1384 (و در قالب دو دوره تناوبی دوساله اجرا شد. در بررسی میانگین بیوماس گیاهان جایگزین آیش در دو سال زراعی 82-1381 و 84-1383 مشاهده شد که بیوماس گندم، بیش از بیوماس بقولات بود و دربین بقولات مورد مطالعه، بیوماس ماشک و عدس نیز بیش از بیوماس نخود و یونجه بوده است. از نظر عملکرد دانه نیز عملکرد گندم (9/159گرم در مترمربع) بیش از عملکرد عدس و نخود (بهترتیب با 8/86 و 3/83گرم در مترمربع) بودهاست. میانگین عملکرد گندم در دو دوره تناوبی بهطور معنیداری (05/0< P (تحتتاثیر محصولات جایگزین آیش قرار گرفت. عملکرد گندم در تیمار آیش-گندم (8/180گرم در مترمربع) بیش از سایر تیمارها بود و عملکرد گندم درتیمارهای عدس-گندم و ماشک-گندم نیز ضمن نداشتن تفاوت معنیدار با عملکرد تیمار آیش-گندم، بیش از سایر تیمارها بود؛ درحالیکه در تیمار گندم-گندم کمترین عملکرد (4/110گرم در مترمربع) حاصل شد. با توجه به نتایج حاصله، بهنظر میرسد گیاهان عدس و ماشک بتوانند بهعنوان گیاهان کاندیدا جهت جایگزینی آیش در استان خراسانشمالی مدنظر قرار گیرند.

تناوب، تولید پایدار، عدس، عملکرد، ماشک