سعید خدیوی - دکترای اقتصاد اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه

یکی از مسائل و دغدغه های هر نظام اخلاقی و هنجاری در سطح اجتماع توجه به راهبردهایی به منظور تحقق عدالت توزیعی به مثابه تقسیم عادلانه ثروت و کاهش نابرابریهای درآمدی مبتنی بر آن نظام فکری است. نظام هنجاری اسلام نیز از این قاعده کلی مستثنی نبوده و باید به این پرسش کلیدی پاسخ دهد. بر این اساس این پژوهش با روش تحلیلی و کتابخانه ای در مرحله اول در یک رویکرد کل نگر با تمرکز به دانشهای اسلامی به کشف نظام اخلاقی اسلام در چارچوب الگوهای رشد اخلاقی پرداخته و در مرحله دوم با استناد به آیات قرآن کریم ساز و کار دستیابی به کاهش نابرابری های اجتماعی در این نظام اخلاقی را نشان می دهد. بر این اساس در چارچوب رشد اخلاقی، نظام اسلام در یک سلسله مراتب ترتیبی سه نظام اخلاقی وظیفه گرایانه، فضیلت گرایانه و نتیجه گرایانه را تحت شمول خود قرار می دهد. در هر کدام از این مراتب وجودی با توجه به آیات قرآن کریم مشخص گردید که توجه ویژه ای به موضوع رفع فقر و کاهش نابرابریهای درآمدی مبتنی بر این نظام اخلاقی شده است، چنانچه به منظور کاهش نابرابری های درآمدی در سطح اول که مبتنی بر نظام اخلاقی وظیفه گرایانه است، با معرفی واجبات مالی همچون زکات در کنار سایر عبادات به مثابه یک وظیفه، پس از آن در مقام بالاتر در نظام اخلاقی فضیلت گرایانه با گوشزد نمودن اهمیت انفاق و توجه به آن در پالایش ابعاد وجودی و دستیابی به بر و در نهایت در سطح نتیجه گرایانه با اشاره به بخشش به عنوان ویژگی رفتاری ابرار سعی نموده است، تا در یک رویکرد تربیتی و مرحله ای در نظام اخلاقی، عدالت توزیعی را به بهترین نحوه در اجتماع پیاده نماید.

رشد اخلاقی، عدالت توزیعی، اخلاق وظیه گرایانه، اخلاق نتیجه گرایانه، اخلاق فضیلت.