هانیه یاربی - دانشجوی مقطع دکتری میکروبیولوژی مواد غذایی، گروه علوم و صنایع غذایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
سیدعلی مرتضوی - استاد گروه میکروبیولوژی مواد غذایی، گروه علوم و صنایع غذایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
مسعود یاورمنش - دانشیار گروه میکروبیولوژی مواد غذایی، گروه علوم و صنایع غذایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
علی جوادمنش - استادیار گروه علوم دام، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد

گاما آمینو بوتیریک اسید یک اسید آمینه 4 کربنه و غیرپروتئینی است که جزء اصلی منبع آمینواسیدهای آزاد دراکثر پروکاریوتها و یوکاریوت ها میباشد. گابا یکی از مهمترین نوروترانسمیترهای مهاری در سیستم عصبی مرکزیمهره داران است. درمان بیخوابی، افسردگی، صرع، پارکینسون، شیزوفرنی و آلزایمر، کاهش فشارخون، تحریک ترشحانسولین از پانکراس با اثر پیشگیری از دیابت از جمله عملکردهای فیزیولوژیکی گابا است. ارتباط بین دریافت گابا وبهبودی این اختلالات، باعث افزایش تقاضا برای استفاده از گابا شده است. از آنجا که این اسیدآمینه به مقدار کم دربدن انسان تولید می شود، اهمیت وجود آن در رژیم غذایی به شدت مورد توجه محققان قرار گرفته است. گابا به دوروش سنتز شیمیایی و بیوسنتز تولید میشود. افزودن گابای سنتتیک حاصل از روش های شیمیایی به مواد غذایی،ناسالم و غیرطبیعی است و بنابراین باید از مسیر بیوسنتزی گابا برای فراسودمندی غذا بهره برد. علاوه بر این، تولیدزیستی گابا دارای مزایایی چون: واکنش ساده، بازده کاتالیتیکی بالا، سازگاری با محیط زیست، انجام واکنش در دماهایپایین و کاهش مصرف انرژی است. طبق آمارهای اعلام شده توسط FAO در سراسر جهان حدود 30 درصد از محصولات کشاورزی تبدیل به ضایعات میشود و ارزش این حجم از ضایعات، تا رقم 5 میلیارد دلار در سال برآوردمی شود. ایران به عنوان یکی از کشورهای مطرح در زمینه ضایعات کشاورزی شناخته شده و رتبه بالایی نسبت بهدیگر کشورهای همردیف به خود اختصاص داده است. ضایعات خرما، انجیر، گندم، برنج، سبوس گندم، سبوس جو ،گوجه فرنگی و حبوبات نظیر بقایای دانه های نخود سبز، لوبیا، ذرت و .... می توانند منابع خوبی برای تولید گابا باشد.در میان محصولات کشاورزی گندم از نظر میزان ضایعات در اولویت نخست جای دارد. به طور کلی، سویه میکروبیمناسب در ضایعات کشاورزی چون گندم و برنج که حاوی 4 درصد ساکارز، 1 درصد عصاره مخمر و 7 درصد مونوسدیم گلوتامات کشت داده می شود تا فرایند تخمیر انجام گردد و گابا تولید شود. نتیجه گیری: ضایعات محصولاتکشاورزی از دیدگاه امنیت غذایی، اقتصادی و سیاسی قابل عنایت و تامل بوده و باید در قالب یک برنامه جامعراهبردی و فرابخشی نسبت به پیاده سازی ساختارهای لازم در جهت کاهش ضایعات اقدام نمود. بنابراین، افزایشتقاضا برای این اسید آمینه و لزوم کاهش قیمت تولید آن، تولید گابا از ضایعات کشاورزی را مورد توجه قرار داده است.

گاما آمینو بوتیریک اسید، ضایعات کشاورزی، بیوسنتز