پایش بیماریهای زنگ گندم در کشور و ارزیابی واکنش ارقام تجاری، لاین های تکثیری منتخب و خزانه های بین المللی زنگ نسبت به آن ها (96-1394)

این پروژه در راستای رصد سه بیماری مهم زنگ زرد، زنگ قهوه ای و زنگ سیاه در ارقام و لاین های مختلف گندم با تاکید بر ارقام تجاری، در ایستگاههای تحقیقاتی و مزارع زارعین استان های مختلف کشور از طریق بازدید در طول فصل زراعی، و ثبت اطلاعات مختلف (طول، و عرض جغرافیایی و ارتفاع) توسط دستگاه جی پی اس (Global Positioning System, GPS)، مشخصات منطقه، رقم و مرحله رشدی مورد پایش قرار گرفت. در سال زراعی 95- 1394 (2016 میلادی) 484 نقطه در کشور مورد پایش قرار گرفت. در این سال با اینکه زنگ سیاه بطور محسوسی در شمال غرب کشور مشاهده شد، ولی بدلیل عدم وجود شرایط محیطی بیماری به حالت اپیدمی در نیامد. در فروردین 1395 حساسیت رقم چمران 2 در منطقه مهران استان ایلام گزارش گردید. ضمن بازدید از استان ایلام ایستگاه تحقیقات کشاورزی مهران و مزارع جنوب استان در منطقه دشت عباس و مزرعه اتکا وجود حساسیت در این رقم تایید شد. با آزمایش تکمیلی گلخانه ای نژاد جدید از زنگ زرد گندم با توان بیماریزایی بالا تحت نژاد230E158A+, Yr27 تایید گردید. این نژاد در صورت گسترش در سال های آتی می تواند تهدیدی در تولید گندم در منطقه غرب کشور باشد. در استان اردبیل با مشاهده علایم زنگ زرد روی برخی گرامینه های وحشی و با توجه به زمستان ملایم سال قبل (1394) شرایط برای استقرار بیماری زنگ زرد در مزارع کشت شده با ارقام حساس کاملا مهیا شد. واکنش مقاومت اکثر ارقام جدید در طی هر دو سال زراعی نسبت به بیماری زنگ زرد مانند مروارید، گنبد، سیروان، پارسی، پیشگام، اروم و زارع در مزارع زارعین و مزارع تحقیقاتی مورد تایید قرار گرفت. نتایج بررسی خزانه های بین المللی بیماری زنگ زرد نشان داد که بر روی گیاهان حامل ژن های Yr1, Yr2, Yr6, Yr7, Yr9, Yr17, Yr21, Yr27, Yr31 و YrA (به دلیل تغییر برنامه خزانه تله ایکاردا ارزیابی خزانه های بین المللی فقط در سال اول انجام شد) بیماریزایی وجود داشت. همانطور که انتظار میرفت برای ژن Yr31 به تنهایی بیماریزایی مشاهده گردید ولی در رقم پاستور که این ژن همراه با سایر ژن های مرحله گیاه کامل است، دارای مقاومت قابل قبولی نسبت به عامل بیماری دیده شد. در خزانه زنگ قهوه ای بیماریزایی برای گیاهان حامل ژن Lr1, Lr2C, Lr3, Lr3KA, Lr3bg, Lr9, Lr11, Lr12 Lr13, Lr14a, Lr14b, Lr15, Lr19, Lr20, Lr21, Lr24, Lr25, Lr26, Lr30, Lr32, Lr33, Lr36 Lr35, Lr37 و LrB مشاهده گردید. این ترکیب بیماریزایی نشان دهنده قدرت تهاجمی بالا در منطقه شمال کشور میباشد که طی چند سال گذشته سبب حساس شدن اکثر ارقام تجاری حتی جدید شده است. بیماری زنگ سیاه بر روی خزانه بین المللی در منطقه کلاردشت و همدان مشاهده و یادداشت برداری شد. نتایج بررسی این بیماری نشان دهنده عدم بیماریزایی برای گیاهان حامل ژن Sr31 (که توسط نژاد Ug99 شکسته شده بود)، از نژاد های محلی بودند که به شکل طبیعی تقریبا هر ساله در منطقه کلاردشت ظاهر میشود. در خزانه تله زنگ سیاه بیماریزایی برای گیاهان حامل ژن Sr5, Sr6, Sr7a, Sr8a, Sr8b, Sr9a, Sr9b, Sr9d, Sr9e, Sr9g, Sr10, Sr11, Sr12, Sr13, Sr15, Sr16, Sr17, Sr18, Sr19, Sr20, Sr25, Sr30 Sr35, Lr37, Sr38 و SrTmp در کشور مشاهده گردید. در سال زراعی 96-1395تعداد 367 نقطه با ثبت اطلاعات جی پی اس در مناطق مهم گندم کاری کشور ثبت شد. از اواسط زمستان سال 1395 پایش مزارع گندم مناطق مختلف کشور به طور خاص در ابتدا از استان خوزستان انجام شد. اولین گزارش بیماری زنگ زرد از استان خوزستان مرکز خدمات سویسه شهرستان کارون بر روی گندم نان رقم استار در مرحله شیری شدن دانه با شدت 30S بصورت پراکنده مشاهده گردید. در فروردین 1396 گزارشی از بیماری زنگ زرد از منطقه دهلران استان ایلام گزارش گردید که شدت بیماری بسیار پایین بود و شانس گسترش بیماری با توجه به شرایط آب و هوایی حتی بر روی ارقام حساس نمی رفت. در منطقه بروجرد به عنوان یکی از کانون های زنگ زرد به خوبی این بیماری در خزانه بیماریها مشاهده گردید اما مزارع زارعین آلودگی بسیار محدودی داشتند که یکی از دلایل آن کاشت ارقام مقاوم تا نیمه مقاوم در منطقه نسبت به بیماری زنگ زرد میباشد. در منطقه اسلام آباد غرب بیماری زنگ زرد به خوبی در خزانه بیماریها گسترش یافته بود اما بیماری زنگ سیاه دارای شدت پایین تری بود. تعدادی از استانها مثل استان آذربایجان شرقی و غربی به دلیل خشکسالی، بیماری زنگ زرد و سیاه که هر ساله در مزارع زارعین مشاهده می شد، در بهار 1396 بر روی ارقام حساس نیز قابل مشاهده نبود. در منطقه اردبیل امسال برخلاف سال های قبل بدلیل عدم بارندگی کافی پاییز (که باعث کاهش آلودگی های پنهان پاییزه زنگ زرد روی گرامینه های وحشی و غلات حساس شده بود) و نیز تعداد روزهای سرد و یخبندان بیشتر از سال قبل (تعداد روزهای یخبندان و سرد سال 1395 بیشتر از 1394 بود که این خود احتمالا باعث محدود شدن اسپورهای زنگ زرد و زنگ های دیگر برای آلودگی ارقام حساس در بهار و در نتیجه شروع آلودگی های طبیعی نیز بسیار دیر اتفاق افتاد بطوریکه بیشتر مزارع کشاورزان به مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی رسیده بودند، با این وجود در خزانه تله روی گیاهان حامل ژن Yr1 و تعدادی دیگر از ژن ها بیماریزایی مشاهده شد. در بهار 1396 شیوع بیماری باکترایی رگه ای گندم (زانتوموناس) در استان لرستان و بطور خاص دشت سیلاخور ، همدان و کرمانشاه به دلیل شرایط رطوبتی مناسب و دمای 20-30 درجه سانتی گراد و حساسیت اغلب ارقام تجاری به حالت طغیانی مشاهده گردید.در مجموع از سال 1390 (2010) تا سال 1394 (2015) تعداد 1412 و در طی دو سال 1395 و 1396 (2016 و 2017) تعداد 851 منطقه گندم خیز کشور به کمک تیم پایش مورد رصد و پایش بیماریهای زنگ غلات قرار گرفت که اطلاعات حاضر چکیده این فعالیت بزرگ در کشور میباشد. سایت زنگ های غلات (http://rusttracker.cimmyt.org) از سال 2007 میلادی تا کنون اطلاعات نقاط مورد پایش در ایران و جهان را نشان میدهد و اطلاعات آن برای تمام مح