بررسی تاثیر مقادیر و منابع مختلف کودهای آلی در تامین فسفر مورد نیاز گیاه در تناوب گندم-ذرت

کمبود فسفر در بیش از 70 درصد خاکهای ایران گزارش شده است. از این رو استفاده از کودهای فسفری برای پایداری حاصلخیزی خاک و به دنبال آن پایداری تولید ضروری است. از طرف دیگر کمبود مواد آلی در بیش از 60 درصد خاکهای ایران قابل مشاهده است. در این شرایط استفاده از کودهای آلی به عنوان یکی از راهکارهای مدیریتی برای افزایش میزان کربن آلی خاک ها پیشنهاد شده است. فرض بر این است که کاربرد کودهای آلی در تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه نیز موثرند. پروژه حاضر در دو سال زراعی (1391-1393) و با هدف بررسی نحوه تاثیر کاربرد توام کودهای آلی و شیمیایی در تامین فسفر مورد نیاز گیاه در تناوب گندم-ذرت و کاهش مصرف کودهای فسفری اجرا گردید. آزمایش مزرعه ای در 10 منطقه زراعی-زیستگاهی ایران و در12 ایستگاه تحقیقاتی در استانهای البرز، خراسان رضوی، آذربایجان غربی، فارس، خوزستان، لرستان، قزوین، گلستان، مازندران، اصفهان و یزد انجام شد. آزمایش در کرتهای ثابت به صورت کرتهای نواری خرد شده با دو فاکتور مصرف سوپر فسفات تریپل در 4 سطح (صفر، 100، 75 و 50 درصد مقدار توصیه کود بر اساس آزمون خاک) و کاربرد کود آلی در سه سطح (صفر، 10 و 20 تن در هکتار) اجرا گردید. در هر آزمایش دو نوع کود آلی تنها در سال اول آزمایش قبل از کشت گندم به کار رفت. کود گاوی، کود گوسفندی، کمپوست زباله شهری، کمپوست باگاس نیشکر و کمپوست چوب و کاغذ به عنوان منابع کودی آلی در نظر گرفته شد. مقدار فسفر قابل استفاده در خاکهای مورد آزمایش در محدوده خیلی کم تا متوسط (6/3 تا 8/10 میلی گرم در کیلوگرم) قرار داشت. کربن آلی خاکها نیز بین 25/0 تا 5/1 درصد بود. پس از کشت گندم و ذرت، عملکرد، اجزای عملکرد، غلظت فسفر در گیاه، مقدار فسفر قابل استفاده و کربن آلی در خاک اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که مصرف کود فسفری برای دستیابی به حداکثر تولید ضروری است. در 6/75 درصد از آزمایش های انجام شده (41 آزمایش) کاربرد کود فسفری اثر مثبت بر عملکرد محصول در تناوب گندم-ذرت داشت. کاربرد کود فسفری تاثیر اندکی بر غلظت فسفر در کاه و دانه گندم و همچنین اندام هوای ذرت داشت. مصرف سوپرفسفات تریپل به ویژه در سطح توصیه شده، با افزایش میزان فسفر قابل استفاده خاک همراه بود. تاثیر کاربرد توام کود فسفری و کود آلی در افزایش فسفر قابل استفاده خاک نسبت به مصرف کود شیمیایی به تنهایی بیشتر بود. تاثیر مثبت کاربرد 10 تن در هکتار از انواع کودهای آلی در افزایش عملکرد محصول در تناوب گندم-ذرت در 8/37 درصد از آزمایش های انجام شده (82 آزمایش) مشاهده شد. در آذربایجان غربی، زرقان و مازندران اثر مثبت مصرف 10 تن در هکتار کود آلی بر میزان تولید محصول در انتهای آزمایش نیز گزارش گردید. در 9/54 درصد از آزمایش ها عملکرد محصول تحت تاثیر کاربرد 20 تن از انواع کودهای آلی قرار گرفت. در مازندران، لرستان، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، زرقان و داراب اثر باقیمانده و مثبت مصرف 20 تن کود آلی بر تولید محصول پس از 4 دوره کشت متوالی گندم و ذرت مشاهده شد. تاثیر کاربرد کود حیوانی (گاوی و یا گوسفندی) نسبت به مصرف کمپوست زباله شهری بیشتر بر عملکرد محصول بیشتر بود. میزان کربن آلی خاک در اکثر آزمایش ها تحت تاثیر کاربرد کود آلی قرار نگرفت. با این حال اثر مثبت کاربرد توام کود فسفری و کود آلی در افزایش کربن آلی خاک در زرقان، مازندران، گلستان، آذربایجان غربی و اصفهان مشاهده شد. در 61 درصد از آزمایش ها، اثر گذاری کاربرد توام کود فسفری به همراه 20 تن کود آلی در افزایش تولید محصول در سیستم زراعی گندم-ذرت نسبت به مصرف کود شیمیایی به تنهایی بیشتر بود. کاربرد توام کود شیمیایی فسفری و کود آلی سبب کاهش مصرف کود شیمیایی گردید. با در نظر گرفتن شاخص تولید در سیستم زراعی، کاهش 50 درصدی مصرف کود شیمیایی فسفری در کرتهایی که 20 تن از انواع کودهای آلی دریافت کرده بودند در 82 درصد از آزمایش ها (66 مورد از 80 آزمایش) مشاهده شد. در 85 درصد از آزمایش های انجام شده کاهش 25 درصدی مصرف کود شیمیایی فسفری در اثر کاربرد توام کود شیمیایی و آلی گزارش گردید. این اثر در شرایط کاربرد 10 تن کود آلی کمتر بود به گونه ای که در 66 درصد از آزمایش ها کاهش 75 و 50 درصدی مصرف کود شیمیایی با کاربرد توام کود آلی و کود شیمیایی مشاهده شد. در بین منابع مختلف کود آلی کاربرد کود گاوی در کاهش مصرف کود شیمیایی موثرتر عمل نمود. در کل می توان نتیجه گرفت که کاربرد توام کود فسفری و کودهای آلی با تامین فسفر مورد نیاز گیاه در سیستم زراعی گندم-ذرت می تواند به طور قابل ملاحظه ای در کاهش 50 درصدی مصرف کودهای شیمیایی موثر واقع شود. کلمات کلیدی: فسفر، کود آلی، مدیریت کوددهی تلفیقی، سیستم زراعی گندم-ذرت