بررسی تغییرات جمعیت ماهیان خاویاری به منظور بهره برداری بهینه در حوضه جنوبی دریای خزر

این تحقیق با هدف بررسی روند تغییرات کمی ( تعداد ، میزان صید و استحصال خاویار) و کیفی( ترکیب جنسی ، سن ، طول و ...)، محاسبه صید در واحد تلاش ماهیان خاویاری و بررسی روند صیدآنها و بررسی پراکنش صید ماهیان خاویاری به تفکیک گونه در مناطق و زمان های مختلف سال های ‮‭1388‬ الی ‮‭1391‬ باجرا در آمد. پروژه ارزیابی ذخایر با هدف برآورد ذخایر و فراوانی مطلق، تعیین ترکیب گونهای و فراوانی نسبی گونههای مختلف ماهیان خاویاری در سالهای ‮‭1388‬ الی ‮‭1391‬ طی 6 گشت تحقیقاتی در سواحل جنوبی دریای خزر در استانهای گیلان، مازندران و گلستان در عمق 2 تا ‮‭100‬ متر به اجرا در آمد. تعداد ایستگاه های هر استان بر اساس درصد مساحت دریایی هر استان نسبت به کل مساحت، تعیین و موقعیت هر ایستگاه بصورت طرح طبقه بندی تصادفی مشخص گردید. با توجه به وسعت منطقه نمونه برداری‮‭90‬ ایستگاه ترال کشی در نظر گرفته شد. برای نمونه برداری از دو نوع ترال کف 9 و ‮‭24/7‬ متری استفاده شد. ترال کشی به مدت ‮‭30‬ دقیقه با استفاده از کشتی تحقیقاتی گیلان و شناور سی سرا 2 و با سرعت ‮‭2/5‬ تا 3 گره دریایی انجام گرفت. جهت محاسبه فراوانی و وزن توده زنده (بیوماس) از روش محاسبه جاروب شده استفاده شد. در ‮‭14‬ محل نیز از دام گوشگیر برای نمونه برداری ماهیان خاویاری استفاده شد. دام گذاری در هر ایستگاه در اعماق ،‮‭5 2‬ و زیر ‮‭10‬ متر از به مدت ‮‭24‬ ساعت صورت گرفت. در هر عمق یک سری دام شامل 6 رشته با چشمه های ،‮‭26‬ ،‮‭33‬ ،‮‭40‬ ،‮‭60‬ ،‮‭150 100‬ میلیمتر ( طول هر رشته ‮‭30‬ متر و طول هر سری ‮‭180‬ متر) مورد استفاده قرار گرفت. ساختار ژنتیکی و جمعیتی تاسماهی ایرانی ‭(Acipensers persicus) ‬نواحی ،2 ،‮‭4 3‬ و رودخانه سفیدرود طی گشت ارزیابی ذخایر سال های ‮‭1388 1391‬ ، سواحل جنوبی دریای خزر با استفاده از روش تعیین توالی ‭DNA (DNA sequencing) ‬مورد بررسی قرار گرفت. تعداد ‮‭18‬ نمونه (5 نمونه از ناحیه ،‮‭5 2‬ نمونه ناحیه ،‮‭5 3‬ نمونه ناحیه 4 و 3 نمونه رودخانه سفیدرود) با استفاده از روش استات آمونیوم استخراج ‭DNA ‬گردید، کمیت و کیفیت آنها با استفاده از دستگاه نانودراپ (مدل ‭ND‬‮‭1000‬) و ژل آگارز 1 درصد تعیین شد. دو جفت آغازگر یا پرایمر ‭(Forward ‬و ‭Reverse) D-loop ‬و سیتوکروم ‭b ‬میتوکندریایی با استفاده از نرم افزار ‭GeneRuner ‬طراحی و پس از سنتز، نمونه های ‭DNA ‬با آغازگرهای فوق ‭PCR ‬شد. بررسی روابط ژنتیکی و ترسیم درخت هاپلوتایپی ‭Neighbor-Joining ‬بر اساس مدل ‭Kimura ‬2‭-parameter ‬با استفاده از نرم افزار 4 ‭Mega‬، شاخص های تنوع مولکولی شامل تعداد هاپلوتایپ ها، مکان های چندشکلی، تنوع هاپلوتایپی و نوکلیوتیدی به همراه واریانس آنها، شاخص توزیع شکل گاما به منظور برآورد نرخ یا ضریب ناهمگونی بین مکان های مورد بررسی، واگرایی ژنتیکی به صورت جفتی داخل و بین مناطق نمونه برداری (فاکتور ‭Fst) ‬که نشانه جدایی جمعیت ها می باشد با ‮‭10000‬ تکرار فراوانی هاپلوتایپی به منظور معنی دار یا عدم معنی دار بودن با استفاده از نرم افزار ‮‭1.3‬ ‭Arlequin ‬و ‭Dna SP ‬محاسبه گردید. فرضیه صفر مبنی بر مستقل بودن جمعیت ها با استفاده از آزمون دقیق‭(exact test) ‬بر اساس اختلاف هاپلوتایپی بین جمعیت ها محاسبه شد. گسترش و پراکنش تاریخ جمعیتی با دو روش تست تاجیما ‭(D-test of Tajima) ‬و تست ‭Fu Fs ‬بررسی شد. ارزیابی برخی از فاکتورهای خونی نیز با هدف بررسی وضعیت طبیعی آن پارامترهای و جنسیت تاسماهیان وحشی صید شده با ترال در گشت دریا طی سال های ‮‭1388‬ الی ‮‭1391‬ به انجام رسید. بدین منظور، پس از زیست سنجی ‮‭84‬ عدد تاسماهی ایرانی با متوسط وزن ‮‭1041/1‬ گرم، ‮‭14‬ عدد ازون برون با متوسط وزن ‮‭455/2‬ گرم و 4 عدد تاسماهی روسی با متوسط وزن ‮‭614/5‬ گرم، خون گیری و سرم خون جدا شد و سپس گناد آنها در محلول بوین تثبیت گردید. نمونه های خونی بر اساس روش های استاندارد خون شناسی ماهیان، اندازه گیری شد و نمونه های گناد نیز بر اساس روش های روتین آزمایشگاهی بافت شناسی انجام شد. نتایج نشان می دهد که در گشت پاییز ‮‭1388‬ طی نمونه برداری با ترال در ‮‭90‬ ایستگاه تعداد ‮‭62‬ عدد ماهی شامل‮‭51‬ عدد تاسماهی ایرانی، 9 عدد ازون برون و 2 عدد تاسماهی روسی صید شد. گونه فیل ماهی و شیپ در این گشت تحقیقاتی صید نگردید. ترکیب گونه ای صید شامل 3/%‮‭82‬ تاسماهی ایرانی، 5/%‮‭14‬ ازون برون و 2/%3 تاسماهی روسی بود. در گشت زمستان‮‭1388‬ تعداد ‮‭21‬ عدد ماهی شامل‮‭14‬ عدد تاسماهی ایرانی، 2 عدد ازون برون ، 3 عدد تاسماهی روسی و 2 عدد ماهی شیپ صید شد. ترکیب گونه ای صید شامل 7/%‮‭66‬ تاسماهی ایرانی، 3/%‮‭14‬ تاسماهی روسی5،/%9 ازون برون و 5/%9 شیپ بود. در گشت بهار ‮‭1389‬ تعداد ‮‭14‬ عدد ماهی صید شد. تمامی ماهیان(%‮‭100‬ ) ماهیان صید شده از گونه تاسماهی ایرانی بوده و سایر گونه ها صید نشدند. تعداد ماهی صید شده در گشت تابستان ‮‭1389‬ مشابه بهار ‮‭1389‬ (‮‭14‬ عدد ) بود. در گشت پاییز ‮‭1390‬ طی نمونه برداری با ترال در ‮‭40‬ ایستگاه اعماق کمتر از ‮‭10‬ متر تعداد ‮‭281‬ عدد ماهی شامل‮‭256‬ عدد تاسماهی ایرانی و ‮‭25‬ عدد ازون برون صید شد. ترکیب گونه ای صید شامل 1/%‮‭91‬ تاسماهی ایرانی و 9/%8 ازون برون بود. درگشت پاییزه ‮‭1391‬ تعداد ‮‭278‬ عدد ماهی ‮‭193‬ عدد تاسماهی ایرانی و ‮‭85‬ عدد ازون برون صید شدند. ترکیب گونه ای صید شامل 4/%‮‭69‬ تاسماهی ایرانی و 6/%‮‭30‬ ازون برون بود. صید در واحد تلاش ‭(CPUE) ‬درگشت پاییز ‮‭1388‬ معادل ‮‭0/69‬ عدد و زمستان ‮‭1388‬ معادل ‮‭0/23‬ عدد در هر ترال بود. صید در واحد تلاش در بهار و تابستان ‮‭1389‬ به ترتیب با ‮‭90‬ و ‮‭85‬ ایستگاه ترال کشی معادل ‮‭0/16‬ و ‮‭0/17‬ عدد در هر ترال بود. این مقدار در پاییز ‮‭1390‬ معادل ‮‭7/06‬ عدد در هر ترال و در پاییز ‮‭1391‬ معادل ‮‭6/96‬ عدد در هر ترال بود. تعداد ماهیان صید شده در واحد سطح ‭(CPUA)‬بر