ارزیابی خسارت های کمی و کیفی بیماری های مهم کلزا در ایران

بیماری های پوسیدگی سفید ساقه در اثر قارچ ‭Sclerotinia sclerotiorum ‬و ساق سیاه ناشی از قارچ ‭Phoma lingam ( ‬با شکل جنسی ‭Leptosphaeria maculans ) ‬در شرایط ایران دو عارض مهم کشت کلزا به شمار می آیند که بیماری اول سطح وسیعی از مزارع حاشی دریای خزر شامل استان های گلستان، مازندران، اردبیل، و نیز استان خوزستان را فرا گرفته است. بیماری ساق سیاه نیز علاوه بر استان های یاد شده در استان های غربی، خراسان و قزوین مشاهده شده و در مقاطعی نیز خسارت های قابل ملاحظه ای به بار آورده است. به منظور برآورد دقیق تر از خسارت اقتصادی این دو بیماری ناشی از کاهش عملکرد دانه و کیفیت آن سه استان شمالی کشور شامل استان های گلستان، مازندران و اردبیل (دشت مغان) انتخاب شدند تا ارزیابی های میزان خسارت آن ها و مهمتر بیماری پوسیدگی اسکلروتینیایی ساق کلزا در سطح مزارع کشاورزان صورت پذیرد. در این راستا ‮‭26‬ مزرعه در استان گلستان، ‮‭40‬ مزرعه در استان مازندران و ‮‭30‬ مزرعه در استان اردبیل مشخص شدند. در هر مزرعه پنج قطع یک متر مربعی با استفاده از تیرهای چوبی و نوار های رنگی، در چهار گوشه و مرکز مزرعه، معین شدند. شمارش پنجاه بوت مرکزی و بوته های آلوده به پوسیدگی سفید ساقه در هر قطعه و تعیین درصد بوته های آلوده در زمان رسیدن فیزیولوژیک کلزا در مناطق صورت گرفت. همزمان درصد آلودگی به بیماری ساق سیاه اندازه گیری شد. در مورد این بیماری ‮‭26‬ مزرعه از سه منطق غربی، مرکزی و شرقی استان گلستان بازدید و ارزیابی شدند. همچنین بذور حاصل از ده بوت دارای آلودگی به بیماری های یاد شده به صورت مجزا برداشت شده و همراه با بذور بوته های سالم به بخش تحقیقات دانه های روغنی انتقال داده شدند تا وزن هزار دانه و عملکرد هر مزرعه اندازه گیری شود. نتایج حاصل از داده های عملکرد، وزن هزار دانه و درصد آلودگی نشانگر کاهش عملکرد بذر، وزن هزار دانه در نمونه های آلوده به بیماری ها از جمله پوسیدگی سفید ساقه بود. علاوه بر آن در تراکم های بالا تعداد بوته های آلوده و کاهش عملکرد تفاوت غیر قابل چشم پوشی با سایر مناطق داشتند. همچنین درصد روغن دان کلزا در نمونه های آلوده به طور متوسط 3 درصد نسبت به بوته های سالم کاهش نشان داد. به طور کلی کاهش عملکرد در اثر بیماری با میزان بیماری رابط مستقیم داشته و با استفاده از فرمول های به دست آمده برای استان های گلستان و مازندران قابل محاسبه می باشد. با توجه به تفاوت روش ارزیابی و نمونه گیری در استان اردبیل چنین رابط مستقیمی برای آن استان به دست نیامد. بنابراین نمونه برداری مستقل از بوته های آلوده به بیماری ها راهی قابل اعتماد برای ارزیابی خسارت به شمار می آید. واژه های کلیدی: کلزا، بیماری ها، خسارت، پوسیدگی سفید ساقه، ساق سیاه