گزارش نهایی طرح تحقیقاتی بررسی تعیین نوع و مشخصات سویه های ویروس تریستزای مرکبات در حال انتقال با شته ناقل در کانون اصلی آلودگی( باغ مهدشت ساری) در منطقه شمالی کشور

ویروس تریستزای مرکبات ‭( Citrus tristeza virus ‬، ‭CTV ) ‬عامل یکی از مهمترین بیماریهای مرکبات، تحت عنوان بیماری تریستزا می باشدکه در غالب مناطق کاشت مرکبات در دنیا موجب لطمات قابل توجهی به این صنعت گردیده است. این بیماری از شمال و جنوب غربی ایران گزارش شده است و در قسمت مرکزی استان مازندران انتقال طبیعی آن با شته ‭Aphis gossypii ‬گزارش گردیده است. بر اساس علایم مشکوک به آلودگی ویروس تریستزای مرکبات، از دو قطعه کاشت درختان پرتقال تامسون ناول روی پایه نارنج در کانون اصلی آلودگی واقع در شهرستان ساری (باغ مهدشت بالا و حومه آن)، ‮‭35‬ نمونه جمع آوری شد. از این تعداد نمونه، با استفاده از روش سرولوژیکی الایزا‭(DAS-ELISA ) ‬با آنتی بادی چند همسانه ای اختصاصی ‭CTV ‬، و پیوند پوست نمونه های جمع آوری شده به گیاه معرف لیمو مکزیکی‭(Citrus aurantifolia) ‬، سه نمونه به ویروس ‭CTV ‬آلوده تشخیص داده شد. این سه نمونه تحت عنوان سه جدایه ویروس تریستزای مرکبات و با عناوین 2‭.Ir.n.‬1 ، ‭Ir.n ‬و 3‭.Ir.n ‬کد گزاری شدند. جدایه های‭CTV ‬روی گیاهان محک نموده سازی گردیدند. قبل از آلوده سازی نهالهای بذری و ترکیبهای پایه_ پیوندک مورد نیاز برای نموده سازی به‭CTV‬، عدم آلودگی آنها به ویروس تریستزا از طریق آزمون الایزا کنترل شد. همگی جدایه ها ایجاد آبله تنه و رگ روشنی روی لیمو مکزیکی نمودند، اما دامنه علایم آنها روی گیاهچه های بذری نارنج ‭(Citrus aurantium)‬، گریپ فروت دانکن ‭(Citrus paradisi) ‬و پیوندک پرتقال تامسون ناول ‭(Citrus sinensis) ‬روی پایه نارنج متفاوت بود. براساس علایم ایجاد شده روی گیاهان محک، جدایه ها به دو گروه تفکیک شدند. گروه اول جدایه های 1‭.Ir.n ‬و 2‭.Ir.n ‬بودند که بر اساس علایم حاصله در گیاهان محک در گروه ساقه آبله ای شدید جای داده شدند. جدایه 3‭.Ir.n ‬نیز دومین گروه بیولوژیکی را شامل گردید که به عنوان جدایه ملایمی از گروه آبله تنه شناسایی شد. در بررسی به عمل آمده در خصوص توانایی انتقال جدایه های ویروس تریستزا با شته، از گیاهچه های بذری لیمو مکزیکی آلوده شده به سه جدایه تحت بررسی به عنوان گیاهان دهنده و از گیاهچه های بذری سالم لیمو مکزیکی به عنوان گیاهان گیرنده جدایه های ویروس تریستزا استفاده شد. از جمعیتهای بیست تایی سه گونه شته ‭A.gossypii ‬، ‭T.aurantii ‬و ‭A. spiraecola ‬به عنوان ناقل برای هر یک از گیاهچه های لیمو مکزیکی گیرنده جدایه های ویروس تریستزا استفاده شد. گیاهچه های بذری لیمو مکزیکی که به عنوان گیرنده جدایه ملایم3‭.Ir.n ‬ویروس تریستزای مرکبات در معرض تغذیه جمعیتهای بیست تایی سه گونه شته فوق الذکر قرار گرفته بودند، هیچ یک آلوده نشدند. جدایه های 1‭.Ir.n ‬و 2‭.Ir.n ‬توسط جمعیتهای بیست تایی دو گونه شته ‭T.aurantii ‬و ‭A. spiraecola ‬منتقل نشدند، اما شته ‭A.gossypii ‬، جدایه های 1‭.Ir.n ‬و 2‭.Ir.n ‬را انتقال داد. واژه های کلیدی: ویروس تریستزای مرکبات، انتقال تریستزا، نژادهای تریستزا، مرکبات، مازندران