معرفگی و نمایهسازی مفعول در زبان فارسی

در نمایهسازی مفعول همزمان با گروه اسمی آزاد مفعولی، ضمیر واژهبستی هممرجع با آن به فعل ملحق میشود. این پدیدهی دستوری در زبان فارسی اختیاری است و به نظر می رسد عوامل کلامی نظیر معرفگی، مشخصبودگی و ساخت اطلاع در وقوع آن دخیلند. در این پژوهش برآنیم تا تاثیر سلسلهمراتب معرفگی در نمایهسازی مفعول در زبان فارسی را مورد بررسی قرار دهیم. بدین منظور دادههای زبانی گونهی گفتاری فارسی معیار مشتمل بر ۴۵۵ مورد که از منابع مختلفی جمعآوری گردید مورد بررسی قرار گرفت. شواهد زبان فارسی از نقش مسلم معرفگی در نمایهسازی مفعول حکایت دارد، چرا که بیش از ۹۰ درصد موارد نمایه شده به گروههای اسمی معرفه تعلق دارد و تنها حدود ۳ درصد دادهها به نمایهسازی مفعول نکرهی نامشخص اختصاص مییابد. بررسی دقیقتر شواهد در چارچوب دستور نقش و ارجاع آشکار میسازد که گروه اسمی مفعول تنها در صورتی قابلیت نمایهسازی دارد که از نظر شناختی برای مخاطب تشخیصپذیر باشد. به این ترتیب نمایهسازی موارد اندک مفعول نکره در شواهد زبان فارسی تبیین میگردد. نکتهی دیگر آن که در تمامی موارد اعم از نمایهسازی مفعول معرفه یا نکره، گروه اسمی مفعول با «را» همراه است. بنابراین نمیتوان «را» را نشان معرفگی یا مشخصبودگی دانست.

کلیدواژه ها:

نمایهسازی مفعول ، سلسلهمراتب ردهشناختی ، دستور نقش و ارجاع ، معرفگی ، تشخیصپذیری