بازشناسی روایات کتاب تاویل مختلف الحدیث در کتاب عوالی اللئالی

نگرش انتقادی به منابع حدیثی به منظور رسیدن به روایات صحیح صادرشده از معصومین علیهم السلام، از مهمترین بایسته های پژوهش در علوم حدیث است. از این رو نقد بیرونی مآخذ روایی و طبقه بندی منابع اولیه آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. زیرا گاه نویسندگان کتب حدیثی به مآخذ خود به طور کامل اشاره نمی کنند و احادیث به صورت مرسل نقل می شوند و این امر سبب تضعیف روایات می شود. این نوشتار روایات کتاب تاویل مختلف الحدیث نوشته ابن قتیبه را در کتاب عوالی اللئالی اثر ابن ابی جمهور احسائی بازشناسی می کند و هدف از آن تعیین ماخذ بعضی از احادیث کتاب عوالی و پیراستن کتب شیعه از روایات ضعیف، با روش مطالعه تطبیقی است.آنچه در مقایسه این دو اثر به دست می آید این است که ابن ابی جمهور در فصل چهارم از کتاب خود بیش از دو سوم (حدود ۷۰ درصد) احادیث ابن قتیبه را نقل کرده است. او به نقل ساده احادیث اکتفا نکرده و همانند ابن قتیبه، در حاشیه کتاب عوالی، تاویلاتی را آورده است که در بعضی موارد، همان مفهومی است که ابن قتیبه در تاویلات خویش ذکر کرده است. گاهی نیز تاویلات او متفاوت و احیانا معارض با ابن قتیبه است و در برخی از روایات نیز که تعدادشان اندک است، عین عبارات ابن قتیبه را نقل کرده است. شاید دلیل روی آوردن ابن ابی جمهور به کتاب ابن قتیبه دفاع وی از قاعده «الجمع مهما امکن اولی من الطرح» باشد و بهترین اثری که او تا آن زمان برای جمع احادیث معارض یافته، کتاب ابن قتیبه بوده است.

کلیدواژه ها:

حدیث ، کتب حدیثی ، عوالی اللئالی ، ابن ابی جمهور احسائی ، تاویل مختلف الحدیث ، ابن قتیبه دینوری