استقرار متوازن و توسعه نامتوازن: تحلیلی بر نظام شهری غرب کلان منطقه زاگرس با تاکید بر ناپایداری و ناکارآمدی شهرهای کوچک

نظام شهری ایران به دلیل تمرکز امکانات و خدمات در شهرهای بزرگ، از الگوی کهکشانی در قبل از سال ۱۳۰۰، به الگوی زنجیره­ای متمایل شده است. این الگو، ضمن بر هم زدن روابط منطقی شهرهای کوچک، میانی و بزرگ با یکدیگر، باعث آشفتگی و عدم تعادل فضایی در نظام شهری - منطقه­ای آن شده است که در غرب کلان­منطقه زاگرس نیز به مقدار بیشتری وجود دارد.  هدف این پژوهش، تحلیل و کاهش عدم تعادل­های شهری - منطقه­ای و فضایی منطقه مطالعاتی با روش توصیفی - تحلیلی است، از روش­های کتابخانه­ای بر مبنای سرشماری­ها و در تحلیل فضایی از مدل رتبه - اندازه و شاخص­های چهارشهر و نخست شهری و فن GIS و نرم­افزارExcel نیز استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد علی­رغم استقرار متوازن شهرها در سطح منطقه، توزیع و بارگذاری جمعیت در بین رده­های جمعیتی و طبقات شهری آن با ناموزونی و عدم تعادل­های شدید در نظام شهری مواجه است. به طوری که روستا - شهرها و شهرهای کوچک با ۹۰ درصد شهرها، ۳۲ درصد جمعیت را داشته­اند که فقط به اندازه جمعیت نخست شهر کرمانشاه است. رتبه - اندازه موجود شهرها به ویژه در قاعده هرم شهری به شدت با رتبه - اندازه مطلوب آنها اختلاف دارد و سنجش بلندمدت درجه نخست شهری بر اساس شاخص­های یاد شدهروند صعودی به سمت عدم تعادل و ناموزونی بیشتر را نشان می­دهد. علی­رغم تاکید سیاست های توسعه شهری - منطقه­ای بر رویکرد شهرهای کوچک در رفع نابرابری­ها، اما روندهای شهرنشینی منطقه، برخلاف سیاست های فوق، تمرکزگرایی و قطبش بیشتر را موجب شده و شهرهای کوچک با وجود سهم ۴۰ درصدی، نه تنها نتوانسته­اند یکپارچگی و تعادل فضایی را پس از ۳۵ سال بهبود بخشند، خود نیز با ناپایداری و ناکارآمدی مواجه اند. این مسائل با نبود پیوندهای لازم بین طبقات شهری منطقه، موجب ناهمگونی، ناکارآمدی و تکامل نیافتگی نظام شهری آن شده است.

کلیدواژه ها:

توسعه نامتوازن ، نظام شهری ، نخست شهری ، تعادل فضایی ، ناپایداری ، شهرهای کوچک