سنجش ظرفیت های تاب آوری در مجموعه ی شهری قزوین

در سالهای اخیر، مطالعه درباره ی مفاهیم تاب آوری در مقیاسهای شهری و منطقه ای توجه ویژهای را به خود جلب کرده است، هرچند سطح و تعداد این مطالعات در مقیاس شهری بیش از مطالعات انجام شده در مقیاسهای بالاتر است. از این رو، خلا این دسته از مطالعات در حوزه ی مطالعات منطقه ای نمایان است. به ویژه در کشور ایران، با وجود برخی مطالعات در زمینه ی متون نظری در مقیاس شهری، هنوز مطالعه ی عمیق و جامعی بر روی مفهوم تاب آوری در بعد منطقه ای صورت نپذیرفته است. هدف اصلی مقاله ارزیابی و مقایسه ی مقادیر شاخص های ابعاد مختلف تاب آوری منطقه ای در سطح مجموعه ی شهری قزوین با حد بهینه ی مقادیر این شاخصها در سطح جهانی است. به منظور تعریف حد بهینه در این پژوهش، چنین فرض شد که مقدار عددی هر شاخص در مناطقی در سطح جهان را که تا کنون در آنها بحرانهای متعددی اتفاق افتاده که در برابر آن تاب آور بوده اند (نظیر ژاپن و کالیفرنیا) می توان حد بهینه ی تاب آور بودن هر شاخص در نظر گرفت. روش تحقیق مقاله توصیفی  تحلیلی  تطبیقی است. در این راستا، پس از مروری بر متون نظری و تجربی حاکم بر تاب آوری، به ارائه ی مدلی مفهومی برای ارزیابی میزان تاب آوری در سطح مناطق پرداخته شد. آنگاه، با تعریف معیارها و شاخصها در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، نهادی و کالبدی  فضایی، میزان تابآوری در مجموعهی شهری قزوین با حد بهینهی آنها مقایسه شد. دادهها از طریق سالنامههای آماری و طرح مصوب مجموعهی شهری قزوین و اطلاعات حاصل از سرشماری ژاپن و کالیفرنیا، که در مقالات مشابه آمده است، جمعآوری شد. در مورد معیارهای نهادی  اجتماعی (سرمایهی اجتماعی)، ۳۸۴ پرسشنامه به صورت تصادفی ساده توزیع و درصد آنها محاسبه شد. نتایج یافتهها حاکی از آن است که در بین ابعاد مختلف تابآوری، مجموعهی شهری قزوین به لحاظ ابعاد نهادی (با ۴۸ درصد فاصله از حد بهینه) و سپس ابعاد کالبدی  فضایی (با ۴۵ درصد فاصله از حد بهینه) وضعیت نامناسبتری دارد. در بین شاخصها نیز، به غیر از دو شاخص «جمعیت زنان» و «جمعیت بالای ۶۵ و زیر ۶ سال»، از بعد اجتماعی و «مساحت مراکز اشتغال در بخش صنعت و کشاورزی» از بعد کالبدی  فضایی باقی شاخصها از حد بهینه پایینتر است. اما در این میان، شاخص «نسبت تختهای بیمارستان به جمعیت» مربوط به بعد تاب آوری کالبدی  فضایی، «سرمایه ی اجتماعی» از بعد تاب آوری اجتماعی، «مساحت مراکز کسب وکار بزرگ مقیاس» از بعد تاب آوری اقتصادی و شاخص «عملکرد نهادی» از بعد تاب آوری نهادی وضعیت نامناسبتری دارند و باید در اولویت برنامه ریزی قرار گیرند.

کلیدواژه ها:

تاب آوری ، تاب آوری منطقه ای ، بحران ، مجموعه ی شهری قزوین