بررسی سطوح مختلف تنظیم کننده های رشد گیاهی در کالوس زایی و باززایی پونه سای کوهی (L. Nepeta pogonosperma)

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: جنس پونه سا (Nepeta L.) متعلق به خانواده نعناعیان، دارای گونه های دارویی و اسانس دار بسیار ارزشمندی است که تاکنون بالغ بر ۲۵۰ گونه از این جنس در جهان و ۶۷ گونه از ایران گزارش شده است. تحقیق حاضر به منظور ارائه یک روش سریع و کارآمد برای کالوس زایی و باززایی این گونه دارویی با استفاده از بذر برای ریزازدیادی و استفاده در سایر روش های اصلاحی انجام شده است. مواد و روش ها:  به منظور بررسی کالوس زایی، بذر این گیاه در محیط کشت پایه MS حاوی غلظت های مختلف تنظیم کننده های رشدی ۲,۴-D و BAP (صفر، ۱، ۲، ۳ و ۴ میلی گرم در لیتر) کشت شد. به منظور بررسی باززایی، از تنظیم کننده ی رشدی IBA  و BAP (صفر، ۱ و ۲ میلی گرم در لیتر) و برای بررسی ریشه زایی از محیط های کشت مختلف ۱/۲MS, MS (بدون زغال فعال و با زغال فعال)، با تنظیم کننده رشدی IBA (صفر، ۱ و ۲ میلی گرم در لیتر) استفاده شد. یافته ها: در آزمایش کالوس زایی حدود ۱۰ روز پس از کشت بذور اولین نشانه های تشکیل کالوس مشاهده شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس بر کالوس زایی نشان­دهنده بی­ معنی بودن تاثیر اثر اصلی تنظیم­کننده رشد BAP و اثر متقابل ۲,۴-D × BAP بر کالوس زایی،حجم کالوس­ و درصد ­جنین زایی بود. در آزمایش باززایی از کالوس، کالوس های ایجاد شده در محیط MS حاوی سطوح مختلف تنظیم کننده رشدی IBA وBAP جهت باززایی غیر مستقیم قرار داده شدند. اندازه کالوس ها بعد از دو هفته افزایش یافت و برخی از ریزنمونه ­ها شروع به کالوس­زایی نموده و تعدادی از آن ها هم باززا شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس در باززایی غیر مستقیم نشان داد که در محیط MS حاوی سطوح مختلف BAP در سطح احتمال ۵ درصد، اختلاف معنی­ داری وجود دارد ولی در اثر متقابل تنظیم کننده های رشدی اختلاف معنی داری مشاهده نشد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس تاثیر تیمارهای مختلف بر ریشه­ زایی هم نشان داد که اثر غلظت های مختلفIBA  و محیط کشت MS در سطح احتمال ۱ درصد روی این صفت  معنی­ دار است. بنابراین در بین تیمارهای بکار رفته امکان پیدا کردن تیماری که تاثیر بهتری از بقیه دارد وجود دارد. نتیجه گیری: سطوح مختلف ۲,۴-D تاثیر متنوعی روی کالوس زایی داشت و در تمام سطوح استفاده شده ی ۲,۴-D، کالوس زایی مشاهده شد اما بالاترین درصد کالوس زایی(۹۰ درصد)، کالوس های جنین زا (۶۳درصد) و بزرگترین کالوس ها (به میزان ۱۸/۴ براساس مقیاس هوکر و نی برز) در محیط کشت تکمیل شده با ۱ میلی گرم در لیتر ۲,۴-D مشاهده شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس بر باززایی نشان داد با توجه به اینکه اثر متقابل دو تنظیم کننده رشدی IBA  و BAP  معنی دار نشد بنابراین استفاده از یکی از این تنظیم کننده رشدی می تواند مفید باشد. بالاترین درصد باززایی و ظهور گیاه چه از کالوس (۸۸/۹درصد) در محیط MS با تنظیم کننده ی رشدی IBA در غلظت ۲ میلی گرم بر لیتر حاصل شد. بالاترین درصد ریشه زایی (۱۰۰درصد) در محیط ۱/۲MS  حاوی تنظیم کننده ی رشدی IBA در غلظت ۱ میلی گرم در لیتر تولید شد. در نهایت برخلاف گزارش هایی مبنی بر ضعف در سازگاری گیاهان حاصل از کشت بافت، بیش از ۸۰ درصد از گیاهچه ها در محیط سازگار شدند.  

کلیدواژه ها:

Callus ، IBA ، Nepeta pogonosperma ، Regeneration ، ۲ ، ۴-D ، باززایی ، پونه سای کوهی ، ریزنمونه ، کالوس ، ۲ ، ۴-D ، IBA