شاهنامه جوکی: نسخه ای اشرافی اما ضددربار

در سال ۸۳۸ ق/ ۱۴۴۴م به سفارش محمد جوکی، شاهنامه ای مصور شد که امروزه از نفیس ترین نمونه های هنر درباری ایران است. شاهنامه جوکی متعلق به عصر طلایی هنر ایران، دوره تیموری، و نگاره هایش به سبک هرات است. نیک بختانه این نسخه مصور تا به امروز از آسیب مصون مانده است. این پژوهش برای دستیابی به چرایی گزینش موضوعاتی خاص برای تصویرگری، نگاره ها را در چند دسته موضوعی طبقه بندی می کند. فرضیه پژوهش آن است که نگاره های شاهنامه جوکی، انعکاس خودآگاه یا ناخودآگاه ذهنیات و تمایلات حامی نسخه محمد جوکی است. روش پژوهش به این شرح است که ابتدا موضوع نگاره های نسخه را، بر اساس مضامین رایج در سنت تصویری هنر ایران، طبقه بندی و سپس بسامد هر موضوع را تعیین می کنیم تا اصلی ترین مضامین برای تصویرگری مشخص شود و سپس به بررسی برخی شاخصه های تصویری در موضوعات مذکور پرداخته و ارتباط مضامین تصویری را با تمایلات حامی نسخه تبیین می کنیم. حاصل این بررسی نشان می دهد که افکار و تمایلات محمد جوکی در شیوه تصویرگری این نسخه تاثیر داشته است؛ به گونه ای که از طریق تحلیل نگاره های نسخه می توان به کیفیت درک و دریافت شاهزاده تیموری از شاهنامه دست یافت.

کلیدواژه ها:

شاهنامه ، محمد جوکی ، نگارگری ، هنر درباری.