جستاری درباره «تجربه» ترقی خواهی میرزا یوسف خان مستشارالدوله

میرزا یوسف خان مستشارالدوله را باید یکی از مهم ترین، و تاثیرگذارترین ترقی خواهان عصر قاجار دانست. رساله «یک کلمه»، علی رغم اختصار، دارای اهمیت زیادی در اندیشه قانون خواهی در عصر ناصری و مشروطه است. بخش مهمی از نگاه «متجددانه» به قانون، برآمده از «جایگاه»ی است که میرزا یوسف خان در این رساله برای خود و اندیشه قانون خواهی اش در نظر گرفته و آنجا «ایستاده» است. این مقاله، با در نظر داشتن مقدمه «یک کلمه» به مثابه ی جایی که در آن به روح حاکم بر اثر اشاره می شود، آن را در «زمینه» تجددگرایی زمانه خود قرار داده و از این زاویه به آن می نگرد که موضع مستشارالدوله، در این رساله و اندیشه قانون خواهی اش، به رغم اینکه بیشتر به قول خود «ملاحظات»ی از دیدگاه سنت بر تجدد و قانون بوده، بلکه کاملا در پارادایم تجدد به مسئله قانون نگاه می کند و از این رو، در رساله اش، تجدد را به محک سنت می زند، نه سنت را به محک تجدد. از این رو می توان او را به مثابه ی یک بنیانگذار تلقی کرد و نه یک روشنفکر صرف تجددخواه. مقاله حاضر، با در نظر داشتن این «شان»، به بازخوانی «یک کلمه» پرداخته، و با قرار دادن آن در زمینه تاریخی «تجربه تجددخواهی ایرانی» در عصر قاجار، آن را کوششی بی بدیل، برای «تاسیس» قانون می داند تا بر مبنای آن، هم حکومت «مشروطه» گردد و هم جامعه «قانون مند».

کلیدواژه ها:

ترقی خواهی ، تجدد ، قانون ، مستشارالدوله