الماس مونث: رویکردی پسافمنیستی به تجلی زنان در نقش سیاه در دوران پس از انقلاب اسلامی

در تاریخ نمایش سنتی ایران، به ویژه سیاهبازی، کنشگری و حضور زنان در این عرصه فرهنگی هنری در بسیاری از وجوه کمرنگ و گهگاه کاملا محو بوده است. همچنین به دلیل عدم ثبت وقایع نمایش سنتی، اسناد زیادی در این رابطه وجود ندارد. با وجود این، یکی از جنبههای مهم کنشگری زنان در دهههای اخیر در زمینه نمایشهای سنتی، به خصوص در سیاهبازی رخ داده است. این فعالیتها به خلق شخصیت الماس (سیاه) مونث بین زنان ایرانی منجر شده که تا پیش از انقلاب اسلامی وجود نداشته است. این مقاله به حضور زنان در این گونه نمایشی و بازی در نقش الماس میپردازد و جنبههای اجتماعی حاصل از این رویداد را در حوزه نظری، بر اساس آرای فمنیسم پستمدرن با تاکید بر مفهوم «دیگری» و نیز بر اساس نظریات جودیت باتلر با محوریت «هویت جنسیتی» و «مخالفپوشی» بررسی میکند. تلاش بر این است بدانیم چرا زنان تا پیش از این در نمایشهای سنتی ایرانی حضور نداشتهاند و با حضور خود چگونه یک گفتمان زنانه را شکل دادهاند. به منظور بررسی جزئیات شکلگیری شخصیت الماس مونث، از گزیدهای از متون نمایشی و اجراها هم استفاده شده است. مقاله نشان میدهد که «دیگری بودن» باعث ساختارشکنی و خلق رویداد جدیدی میشود که همانا شروع شکلگیری الماس مونث در قالب یک گفتمان زنانه است: گفتمان تازهای که حاصل رویکرد تبدیل به دیگری و به هم ریختن عرفهای جنسیتی است.

کلیدواژه ها:

feminism ، Siyāh Character ، Siyāh Bāzi ، Iranian traditional performance ، Postmodernism