بکارگیری زمین آمار مکانی-زمانی در پایش خشکسالی های شمال شرق ایران

خشکسالی به عنوان یکی از زیان­بارترین بلایای طبیعی، از جمله پدیده­هایی است که هم تغییرات مکانی و هم تغییرات زمانی آن حائز اهمیت است. تحلیل توام مکانی-زمانی خشکسالی­ها بطور قطع، یکی از روش­های موثر در پایش و ارزیابی خشکسالی­ها به منظور تشخیص به موقع این رویداد و جلوگیری از اثرات مخرب بعدی خواهد بود. روش­های زمین­آمار مکانی-زمانی از جمله روش­هایی هستند که با وارد نمودن بعد زمان در معادلات خود به این گونه تحلیل­ها می­پردازند. در این تحقیق، با استفاده از داده­های بارش ماهانه ۴۸ ایستگاه هواشناسی، باران­سنجی و اقلیم­شناسی شمال شرق کشور طی دوره­ی آماری ۱۹۸۱-۲۰۱۲، شاخص خشکسالی SPI در مقیاس ۱۲ ماهه محاسبه گردید. سپس چهار نوع تابع ­تغییرنگار مکانی-زمانی بکار گرفته شد و از طریق معیارهایMSE در برآورد پارامترهای مدل و معیار MSPE در پیش­بینی مقادیر مشاهده نشده مقایسه شدند. مدل ضربی-جمعی به عنوان بهترین مدل شناخته شد. با بکارگیری این مدل، مقادیر شاخص SPI در سال ۲۰۱۲ توسط روش کریجینگ مکانی-زمانی برآورد شده و نقشه­های ماهانه آن با نقشه­های مقادیر مشاهداتی مقایسه شدند. از نتایج تحلیل مشخص شد که مدل توانسته است به خوبی وضعیت­های خشکسالی و ترسالی را شناسایی نماید. بنابراین به کمک روش­های تحلیل توام می­توان شاخص­ خشکسالی را برای موقعیت­ها و زمان­های دلخواه، پیشگویی کرد. اعتبارسنجی متقابل توابع تغییرنگار مکانی-زمانی و مکانی محض نشان داد عمکرد توابع مختلف تفاوت چشمگیری با یکدیگر نداشته و این مدل­ها نتوانسته­اند دقت مدل­های مکانی را افزایش دهند.

کلیدواژه ها:

خشکسالی ، زمین آمار ، ضربی-جمعی ، کریجینگ