تحلیل فضایی اثر تروریسم بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در خاورمیانه

چکیده گسترده معرفی: خاورمیانه از جمله مناطقی است که دارای تنوع قومی و دینی گسترده­ای است. سهم بالای تامین انرژی نیز تمرکز قدرت­های منطقه­ای و فرامنطقه­ای را در این منطقه سبب شده است. طی سال­های اخیر سهم بالایی از حملات تروریستی در خاورمیانه شکل گرفته است که علاوه بر زیان­های انسانی، اثرات بزرگ و منفی بر سرمایه­گذاری، گردشگری و رشد اقتصادی در کشورهای خاورمیانه گذاشته است. بنابراین شناسایی اثر فعالیت­های تروریستی بر جذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی این کشورها در سیاست­ گذاری­های اقتصادی و امنیتی این کشورها مهم و ضروری است. سرمایه­گذاران خارجی اکثرا در تکاپو هستند تا از تمامی مخاطراتی که متوجه فعالیت آنان می­باشد، آگاهی داشته باشند. مخاطرات متاثر از حوادث تروریسم نیز از این اصل مستثنی نیست بخصوص موقعی که هدف حملات تروریستی، ایجاد رعب و ترس در سرمایه­گذار خارجی باشد. ریسک­های تروریسم باعث افزایش مخارج ایجاد کسب و کار از طریق صرف هزینه­های بسیار برای تامین امنیت و بیمه فعالیت اقتصادی، پرهزینه بودن انجام اقدامات پیشگیرانه و نیز دستمزدهای بالا برای کارکنانی که در معرض مخاطرات هستند، می­شود. این مخارج کارکرد مورد انتظار فعالیت سرمایه­گذاری را کاهش می­دهد و چنان که مخاطرات تروریستی از حد مشخصی بالاتر روند، سرمایه­گذار خارجی مبادرت به جابجایی سرمایه خود به یک منطقه امن­تر خواهد کرد شرایط کشورهای در حال توسعه در ارتباط با عوامل سیاسی کمی متمایزتر از شرایط و کارکرد آن­ها در خصوص عوامل اقتصادی است. بنیان اقتصادی کشورها، علی الخصوص کشورهای در حال توسعه در مواجه عوامل نامقبول داخلی بسیار آسیب­پذیر است. ناپایداری سیاسی به­عنوان اصلی­ترین عامل داخلی، نزدیک­ترین واکنش را با محتوای امنیت اقتصادی در اثربخشی بر عوامل تولید دارد. در کشورهای در حال توسعه، نااطمینانی که در فضای ناپایداری سیاسی و ارتکاب هنجارهای خشونت آمیز (نظیر حملات تروریستی) پدیدار می­شود، سبب کم شدن سرمایه­گذاری­ها، فقدان توانایی کشور در جذب موفق سرمایه­های خارجی و فرار سرمایه می­گردد. نمود تروریسم از زمره شاخص­های ناپایداری سیاسی می­باشد که امروزه به­عنوان یکی از مشکلات خطیر مجامع بین­الملل علی الخصوص کشورهای در حال توسعه مورد توجه قرار گرفته و نتایج آن بر تحولات پیوندهای اقتصادی و سیاسی جهانی گسترده است.   متدولوژی: هدف از این پژوهش بررسی رابطه تروریسم و جریان ورودی سرمایه­گذاری مستقیم خارجی در کشورهای خاورمیانه با استفاده از روش اقتصادسنجی فضایی طی بازه زمانی ۲۰۰۸-۲۰۱۹ با به کارگیری الگوی خودهمبسته فضایی (SAC) می باشد. آمار و اطلاعات مورد نیاز برای سه متغیر سرمایه­گذاری مستقیم خارجی، نرخ تورم و درجه باز بودن تجاری از سایت بانک جهانی و برای متغیر تروریسم، از پایگاه جهانی داده­های تروریسم و برای شاخص بی­ثباتی سیاسی، حقوق مالکیت و دموکراسی از سایت ICRG وابسته به PRS GROUP[۱] برای بازه زمانی ۲۰۰۸-۲۰۱۹ به تفکیک ۱۵ کشور خاورمیانه استخراج گردیده است.   یافته­ها: ابتدا جهت بررسی تشخیص وابستگی فضایی از آزمون موران و جری سی، وابستگی فضایی کشورها مورد تایید قرار گرفت و بر اساس معنی­داری آزمون موران، الگوی پژوهش در چارچوب خودهمبسته فضایی برآورد گردید. با توجه به نتایج تحقیق، فعالیت­های تروریستی، اثرات منفی و مخرب بر جذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی این مناطق را نشان می­دهد و این نتیجه سازگار با نتایج سایر مطالعات از جمله پناهی (Panahi ,۲۰۱۳) و سلمانی (Salmani ,۲۰۱۴) می­باشد. با عنایت به نتایج تحقیق، متغیرهای درجه باز بودن تجاری و دموکراسی دارای تاثیر مثبت و معنی­داری بر جذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی مناطق مورد تحقیق دارند در­حالی­که متغیرهای شاخص بی­ثباتی سیاسی، حقوق مالکیت و نرخ تورم دارای تاثیر منفی و معنی­داری بر جذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی مناطق مورد مطالعه را دارند که از این میان تعداد حملات تروریستی بیشترین تاثیر منفی در جذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی دارد و همچنین شاخص حقوق مالکیت، بی­ثباتی سیاسی، درجه باز بودن تجاری، دموکراسی و نرخ تورم به ترتیب دارای بیشترین تاثیر بر روی رشد اقتصادی کشورهای فوق دارد.   نتیجه: سرمایه­گذاری مستقیم خارجی یکی از مولفه­های اصلی توسعه اقتصادی است و جریان آن تاثیرات بزرگی بر اقتصاد یک کشور دارد. به عبارت دیگر، فعالیت­های تروریستی امنیت و اعتماد سرمایه­گذاران را به کشورهای در معرض فعالیت­­های تروریستی کاهش می­دهد و جریان سرمایه­گذاری مستقیم خارجی را کاهش می­دهد. از سوی دیگر، هزینه­های امنیتی ضد تروریستی که بر اقتصاد تحمیل می­شود، پتانسیل اقتصادی را کاهش می­دهد. اثرات اقتصادی تروریسم بین­المللی را می­توان در کوتاه مدت و بلندمدت تحلیل کرد. در کوتاه­مدت تروریسم منجر به زیان­های مالی، تلفات و ایجاد یک محیط سرمایه­گذاری ناامن می­شود و در بلندمدت، تروریسم بین­المللی با افزایش هزینه­های امنیتی ملی و فعالیت­های ضد تروریستی سبب انحراف منابع سرمایه­گذاری به سمت این هزینه­ها و افزایش مالیات می­شود. برای تبیین چرایی استفاده از رگرسیون فضایی در این تحقیق می­توان اضافه کرد که متغیر فعالیت­های تروریستی در ناحیه j تنها تحت تاثیر عوامل درونی آن ناحیه نخواهد بود. زمانی که در کشور همسایه تعداد فعالیت­های تروریسم افزایش یابد بر جذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی کشورهای مجاور تاثیری منفی دارد (اثرات سرریز) و همچنین اگر فعالیت­های تروریسم در منطقه j  اثرگذار باشد، بیانگر پدیده وابستگی فضایی است که اقتصادسنجی مرسوم امکان تخمین و شناسایی این اثرات و عوامل را ندارد.   [۱] https://www.prsgroup.com

کلیدواژه ها:

سرمایه گذاری مستقیم خارجی ، تروریسم ، خاورمیانه ، اثرات فضایی