مدل مفهومی حلم بر اساس منابع اسلامی با تاکید بر کنترل خشم

حلم یکی از مفاهیم مهم در فرهنگ اسلامی است که ارتباط تنگاتنگی با موضوع پردامنه «تنظیم هیجان» به ویژه «تنظیم خشم» در روانشناسی دارد. این پژوهش با هدف کشف مدل مفهومی حلم بر اساس منابع اسلامی با تاکید بر کنترل خشم انجام شده است. در فرایند این پژوهش، پس از جمع آوری آیات و روایات مرتبط، با استفاده از روش «تحلیل محتوای کیفی عرفی»، ۴ مقوله اصلی «ماهیت حلم»، «شرایط زمینه ای»، «شرایط علی» و «پیامدها» استخراج و مدل مفهومی حلم ارائه شد. «ماهیت حلم»، به نوبه خود شامل ۳ مقوله میانی «مولفه ها»، «نمودهای اجتماعی» و «ویژگی ها» است. هسته مرکزی این مدل را مولفه های حلم تشکیل می دهند که عبارتند از: «گرایش به نابرانگیختگی»، «بالابودن آستانه خودمهارگی»، «کاربست راهبردهای تنظیم هیجان»، «پردازش موقعیت» و «واکنش اجتماعی خردمندانه». شرایط زمینه ای حلم، نیز در ۳ مقوله میانی «عوامل شکل دهنده ساختار روانی»، «توانمندی های روانی» و «زمینه های هیجانی» جای می گیرند. شرایط علی حلم، مجموعه ای از شناخت ها و توجه های حلیمانه را در بر می گیرد که عبارتند از شناخت و توجه به: «خدا، کمال و فضیلت بودن حلم، فواید و پیامدهای مثبت حلم، خطرات و پیامدهای ناگوار خشم، پیوندها(ی انسانی، ایمانی و خانوادگی)، اهداف و کارهای مهم خود، ارزش خود و امور منسوب به خود، توانمندی های خود، ویژگی های مثبت طرف مقابل، نیت ها و شرایط روحی طرف مقابل». پیامدهای حلم نیز، شامل دو مقوله میانی «پیامدهای اجتماعی» و «پیامدهای فردی» است.

کلیدواژه ها:

حلم ، تنظیم هیجان ، کنترل خشم ، پرخاشگری ، تحلیل محتوای کیفی ، منابع اسلامی