نقد دیدگاه مسکویه درباره شاخصه انسانیت و رابطه آن با فضیلت و سعادت بر مبنای قرآن و حدیث

مسکویه عقل را ذات و جوهر نفس مجرد انسان می داند و فضیلت را حاکمیت عقل بر قوای نفس و اعمال آن، ذکر می کند که نتیجه ی آن، آزادی عقل در پرداختن به تاملات نظری است و ره آورد این تاملات که عبارت است از حکمت ، همان سعادت نفس است. بنابراین سعادت، مستند به جنبه نظری عقل است، و فضیلت که حاصل شان عملی عقل است، نقشی مقدمی برای آن دارد. اما در آیات و روایات، فضیلت و سعادت انسان از طرفی ریشه در عقل دارد و از طرف دیگر اراده و انتخاب گری انسان میان فجور و تقوا، موجب تزکیه (فضیلت) و در نتیجه فلاح (سعادت) است. از این رو حوزه معنایی عقل در لغت و لسان دین، و همچنین شاخصه محوری فضیلت و سعادت انسان در قرآن، سوالات کلیدی این تحقیق بوده اند که پس از تعیین انسان به منزله عامل انتخابگر به عنوان آن شاخصه محوری، و بازشناسی معنای عقل و اذعان به منشا بودن آن در فضیلت و سعادت از طریق تمییز میان حق و باطل و تدبیر و عاقبت اندیشی، به این نتیجه رسیدیم که بر خلاف رای مسکویه، فضیلت نقش مقدمی برای سعادت ندارد بلکه ملاک فضیلت و سعادت یک چیز است و آن اتخاذ تقوا است.

کلیدواژه ها:

قرآن ، حدیث ، مسکویه ، شاخصه انسانیت ، عقل ، فضیلت ، سعادت