مددکاری اجتماعی چیست؟

مددکاری اجتماعی رشته ای است که سیر تکاملی پیچیده ای را طی کرده است, سال ها در مجامع مختلف پرسش اساسی این بود که آیا مددکاری اجتماعی یک علم است؟ و آیا شاخص های یک تعریف علمی را دارد؟

مددکاری اجتماعی چیست؟

اما به نظر نگارنده پرسش مهم تر این است که مددکاران اجتماعی چگونه می توانند در جهت حرفه ای شدن حرکت کنند و در هر عرصه ای که فعالیت می کنند بازتاب دهنده یک “عمکرد حرفه ای و خوب ” Good Practice باشند؟

به نظر می رسد مددکاران اجتماعی به ویژه دانشجویان مددکاری اجتماعی که تازه وارد این عرصه شده اند خیلی نگران این پرسش ها باشند، چون شناخت خود و شناخت حرفه مددکاری اجتماعی بخشی از “رشد حرفه ای” آن هاست که به مرور زمان و همراه با “دشواری” حاصل می شود؛ آن هم زمانی که مددکاران اجتماعی همیشه در جهت غنا بخشیدن به سه حوزه شناخت که به شرح ذیل است تلاش کنند:

• شناخت ماهیت حرفه مددکاری اجتماعی(فهم حرفه ای)،
• شناخت خودشان به عنوان مددکاری اجتماعی (خودآگاهی حرفه ای)،
• شناخت و چگونگی معرفی مددکاری اجتماعی به دیگران و کسب پایگاه حرفه ای (توسعه حرفه ای).

پایگاه حرفه ای در حوزه های مختلف زمانی بدست می آید که مددکاران اجتماعی یک درک قوی از نقش حرفه ای خود داشته باشند و متعهد به عملی کردن مولفه های ذیل باشند:

• پایبندی به ارزش های و استاندارهای اخلاقی حرفه مددکاری اجتماعی،
• وفاداری به سازمان،
• وفاداری به حرفه مددکاری اجتماعی،
• احترام به همکاران سایر حرفه ها،
• دید یکپارچه و اکولوژیکی به فعالیت مطابق با مددکاری اجتماعی

از سویی اگر مددکاران اجتماعی در پی توسعه رشد حرفه ای خود هستند و در صدد هستند مسیر شناخت را هر چند با دشواری، مکث، تردید و گذر زمان و … طی کنند، لازم است به بنیان های مسیر طولانی شناخت که شامل موارد ذیل است آگاه و متعهد باشند:

• تامل برخود، شناخت نوع جهان بینی خود و… (به عنوان نمونه رویکرد ما صلح و یا تنازع بقا است؟ اولی در پی حداکثر رفاه برای خدمت گیرندگان، دومی در پی حداقل رفاه در جامعه هدف است)؛
• فهم فلسفه مددکاری اجتماعی؛
• گفتگو با دیگران حرفه ای؛
• شناخت تاریخچه و چرایی شکل گیری مددکاری اجتماعی در ایران و جهان (تاکید بر روابط نابرابر قدرت، تمرکز بر فقر، نابرابری، گروه های آسیب پذیر) و درک فراز و نشیب ها و تاثیر گذاری آن)؛
• شناخت ریشه های شکل گیری مددکاری اجتماعی مانند: مذهب، تحولات اجتماعی اقتصادی جوامع (از جمله انقلاب صنعتی که نقطه اوج شکل گیری مسائل اجتماعی است)؛

فهم ماهیت مددکاری اجتماعی: مددکاری اجتماعی حرفه ای دانش محورknowledge base و نه مبتنی بر عقل سلیم محور base common sense است، به عنوان نمونه کلارک می گوید:

“همه افرادی که در موسسات رفاهی کار می کنند و در ارائه خدمات مسکن، بهداشت و …متخصص هستند، مددکار اجتماعی نیستند. افراد فراموش می کنند که مجموعه کیفیت های حرفه ای است که یک فرد را مددکار اجتماعی می کند.

مثلا آیا مادری که موفق می شود، درد پسر بیمار خود را تسکین دهد یک پزشک است؟ از نظر من مددکاری اجتماعی حرفه ای با دانش، مهارت، ارزش ها، کدهای اخلاقی واستاندارهای خود مشخص می شود.”

و نکته مهم

در گستره وسیع مددکاری اجتماعی به صورت منحصر به فرد فهم شخصی و ماموریت شخصی خود را پیدا کرده تا بتوانید به این پرسش پاسخ دهید که مددکاری اجتماعی چیست؟ و من به عنوان مددکاراجتماعی کیستم؟

به عنوان نمونه مک کی می گوید: “فلسفه من از مددکاری اجتماعی بر اساس عدالت، برابری و توانمندسازی (افزایش قدرت افراد، و نگاه کردن به مراجعین در نقش برابر نقطه مقابل کنترل گر اجتماعی) است و برای اینکه در جهت تحقق این ها کار کنم لازم است به طور سودمندی از راهبردها، مهارت ها و دانش مددکاری اجتماعی بهره بگیرم.”

مددکاران اجتماعی چه می کنند؟

_{مددکاری اجتماعی در حوزه های گوناگون}

مددکاران اجتماعی عنصر مهم تقریبا هر نهاد اجتماعی هستند که تامین پشتیبانی حیاتی، دسترسی به منابع و حمایت از همه افرادی که به این پشتیبانی ها نیازمندند را بر عهده دارند. در این نوشته به حرفه های مختلف مددکاری اشاره مختصری می کنیم.

مدیریت مورد: مددکاران در این زمینه می توانند در بسترهایی مختلفی از حوزه سالخوردگان گرفته تا مهاجران و پناهندگان در تمامی بخش ها خدمات رسانی کنند. مدیران متخصص، برنامه ریزی و نظارت بر خدمات برای مشتری را بر عهده داشته که همراه با حمایت مستمر است.

رفاه کودکان: مددکاران متمرکز بر این حوزه، به دنبال تامین سلامت و ثبات کودکان و کمک به توانمندسازی خانواده های آن ها هستند. مددکاران هنگام همکاری با نهاد های رفاه کودکان به حمایت در سطوح اجتماعی و اقتصادی، ایجاد ارتباط با معلمان، اجرای قانون، کمک گرفتن از پزشکان متخصص و سایر موارد می پردازند.

مددکار اجتماعی بالینی: مددکاران دارای مدرک در این زمینه متمرکز بر ارزیابی، تشخیص، درمان و پیش گیری از بیماری های روانشناختی و موضوعات عاطفی و رفتاری اشخاص هستند.

مددکار اجتماعی فعال در جامعه: چنین مددکارانی در تمامی سطوح خرد، میانی و کلان جامعه فعالیت می کنند؛ در استخدام نهادهای استانی و محلی بوده و گاهی نیز با سازمان های غیر انتفاعی و مردم نهاد قرارداد می بندند.

مددکار اجتماعی فعال در اصلاح بزهکاران: کار این مددکاران کاهش تکرار جنایات با برگزاری کلاس ها و برنامه ریزی برای زندانیانی که در دوره توانبخشی خود به سر می برند و پرداختن به نگرانی های مرتبط با سلامت روان و رفتار آن هاست.

مددکار اجتماعی معلولین: از حقوق قانونی مددجوهای ناتوان باخبر بوده و با کمک نمودن به آن ها و خانواده هایشان در دریافت خدمات بهتر سعی در تسهیل استقلال چنین افرادی دارند.

مددکار اجتماعی حقوقدان: با قانون و سیستم های قضایی آشنایی داشته و به عنوان میانجی و مربی بین مددجو و سیستم های قضایی، قانون گذاران و اعضای عمومی عمل می کنند.

مددکار اجتماعی سالمندان: موضوعات و مسائل مرتبط با سالخوردگی را می دانند. از قانون و برنامه های اجتماعی که بر جامعه سالخوردگان تاثیر می گذارد مطلع بوده ؛ پس به مراقبت آن ها پرداخته و به موضوعات سلامت روان آن ها رسیدگی کرده و مدیریت مورد را اجرا می نمایند.

مددکار اجتماعی پزشکی: با پشتیبانی از بیماران و خانواده هایشان ، در مراقبت آن ها در محیط های پزشکی و بیمارستانی همکاری می کنند. همچنین به ارزیابی های اجتماعی-روانی، تحصیلات، اقدام در زمان بحران، و کمک به بیماران و خانواده ها در درک درمان و منابع در دسترس می پردازند.

مددکار اجتماعی سلامت روان: ارزیابی، تشخیص، درمان و پیشگیری از مسائل روانی، عاطفی و رفتاری اشخاص به عهده مددکار بوده و نقشی حیاتی را در سلامت روان و رفاه جامعه ایفا می کنند.

مددکار اجتماعی بین المللی: فعالیت انسان دوستانه این افراد فرای مرزهای ملی شان بوده و با بسیاری از فرهنگ ها و زبان ها و رویکرد های داخلی مددکاری سایر کشورها آشنایی دارند.

مددکار اجتماعی نظامی: وظیفه مددکار اجتماعی، کار با سربازان، رزمندگان و بازنشسته های نظامی و خانواده هایشان و درک فرهنگ نظامی و تامین خدمات برای رسیدگی به مسائل روانی و رفتاری نظامیان است.

مددکار اجتماعی روانپزشکی: حامی بیمارانی که از افسردگی، اضطراب شدید، روان پریشی و اختلالات ناشی از مصرف مواد و سایر موارد رنج می برند.

مددکار اجتماعی فعال در حوزه سلامت عمومی: پل ارتباطی بین مددکاری و سلامت عمومی که از دانش بالینی و اجتماعی خود جهت بهبود سلامت عمومی استفاده می کند.
مددکار مدارس: فعال در حوزه نوجوانان که این امر با همکاری با مدارس و والدین آن ها جهت موفقیت تحصیلی در دروس دانش آموزان امکان پذیر است.

مددکار اجتماعی در حوزه اعتیاد: آموزش دیده اند تا با معتادینی که از مشکلات روانی و اعتیاد خود رنج می برند کار کنند. روش های رایج مورد استفاده مددکاران، درمان فردی و گروهی و مداخله در زمان بحران است.

مددکار اجتماعی در حوزه آسیب های روانی: متمرکز بر روش های آگاه از آسیب روانی، که با اقدام در سطوح خرد و میانی با همه اقشار کار می کند.