تاب آوری کودک و نوجوان

_{سه سوال در مورد تاب آوری کودک و نوجوان}

س. آیا کودکان و نوجوانان تاب آور هستند یا تاب آور نیستند؟

فرهنگ ایرانی به طور کلی، شیفته مفهوم تاب آوری – سازگاری مثبت در شرایط ناملایمات – فقر است. پزشک یا وکیل موفقی که با حمایت آموزشی اندک بزرگ شده است. هنرمندی که ناملایمات و مشکلات اجتماعی را به بیان خلاق تبدیل می کند. و کودکی که در فقر بزرگ شده است و در نهایت امنیت مالی ایجاد می کند. ما عاشق داستان های تاب آوری هستیم – نه تنها از شرایط مخاطره آمیز، آسیب زا، و سایر شرایط مشابه جان سالم به در می بریم، بلکه شکوفا می شویم و به طور غیرمنتظره ای برای چنین موقعیتهایی قوی تر می شویم. اما چه چیزی این افراد را متفاوت می کند؟ آیا آنها باهوش تر هستند؟ از نظر جسمی، احساسی یا ذهنی قوی ترند؟ آیا شخصیت و خلق و خوی دوران کودکی آنها به نوعی متفاوت است؟ به بیان ساده، آیا برخی از کودکان و نوجوانان تاب آور هستند در حالی که برخی دیگر تاب آور نیستند؟

بیش از سه دهه تحقیق به منظور درک بهتر پدیده تاب آوری، بر همین مسئله متمرکز است. آنچه که این مطالعات و تحقیقات شناسایی کرده اند روشنگر این موضوع است که چگونه فرآیندهای تاب آور بر اساس سن، جنسیت، قومیت و فرهنگ متفاوت هستند. جوانان (و بزرگسالان در این مورد) صرفا تاب آور هستند یا نیستند، بلکه تاب آوری یک فرآیند رشدی پویا است که به بهترین وجه با وجود/غیاب و قدرت ریسک (عواملی که به مشکل کمک می کنند) و محافظت (عواملی که می توانند اندازه گیری شود – حائل در برابر خطر) که در سطوح فردی، همسالان، خانواده، مدرسه، محله، جامعه و سطوح اجتماعی/فرهنگی وجود دارد.

در واقع، کنار گذاشتن واژه تاب آور به عنوان یک توصیف کننده برای کودکان و نوجوانان، به نفع واژه های «رشد تاب آور» یا «فرایندهای تاب آور» که الگوها را توصیف می کنند (نه ویژگی های فردی)، به ما کمک می کند تا به ما یادآوری شود که تاب آوری صرفا بازتابی از رفتار فرد نیست. اما در عوض یک فرآیند پیچیده و تعاملی توسعه یافته است که شامل سطوح زیست محیطی بسیار است.

س. آیا «تاب آوری» و «بهزیستی» به یک معنا هستند؟

گاهی اوقات تاب آوری و بهزیستی به جای یکدیگر برای توصیف یک پیامد رشدی برای کودکان و نوجوانان استفاده می شود. با این حال، این دو مفهوم متمایز از هم هستند. تاب آوری مستلزم زمینه ای از ریسک است، در حالی که بهزیستی نتیجه ای را توصیف می کند که برای کودکان و نوجوانان در سراسر طیف خطر، از جمله جوانان با منابع قابل توجه و خطرات کم، اعمال می شود. تاب آوری و بهزیستی دارای اشتراکاتی نیز هستند، زیرا برخی از عوامل محافظتی مانند روابط مثبت بزرگسالان هم با تاب آوری و هم با رفاه و بهزیستی مرتبط هستند.

بهزیستی طیف گسترده ای است که حوزه های سلامت/وضعیت جسمانی، توانایی های فکری/شناختی، مهارت های آموزشی/آکادمیک و ویژگی های اجتماعی/عاطفی را در بر می گیرد. مطالعات در سطح جمعیت با تمرکز بر رفاه کودکان به ما کمک می کند تا ارزیابی کنیم که چگونه ما به عنوان یک جامعه از فرزندان خود مراقبت می کنیم. ما تلاش می کنیم تا همه فرزندانمان از رفاه بالایی برخوردار باشند. از سوی دیگر، تاب آوری ما را به تمرکز بر ویژگی های ریسک و محافظت می کشاند تا بتوانیم آن ها را تغییر دهیم یا تحت تاثیر قرار دهیم تا فرآیندهای انطباقی نوجوانانی را که در معرض خطر قابل توجهی قرار دارند، تشویق و حمایت کنیم.

س. متخصصان بهداشت روان، خانواده ها، مربیان، معلمان، مددکاران، دوستان و غیره چه کاری می توانند برای ارتقای رشد تاب آوری در میان کودکان و نوجوانان انجام دهند؟

درک عمومی از تاب آوری باید دوباره تعریف شود تا واقعیت مواجهه شدید با خطر مداوم و سطح بالا را که می تواند برای برخی از نوجوانان طاقت فرسا باشد، توضیح دهد. مطمئنا زمین بازی برای همه نوجوانان ما مساوی نیست – فقر، تبعیض، انگ و سایر آسیب های محیطی و اجتماعی عدم تعادل قابل توجهی را ایجاد می کند. این مسائل نیازمند حمایت در سطح سیاست و جامعه است.

متاسفانه، ارائه رمانتیک تاب آوری در رسانه ها این تصور را تقویت می کند که فرآیند توسعه تاب آوری واقعا خارق العاده و جادویی است. در حالی که سازگاری تاب آور در مواجهه با ناملایمات واقعا استثنایی است و از منابع انطباق پذیری انسان سخن می گوید، دانش روزافزون پیچیده از رابطه بین خطر و عوامل محافظتی نشان می دهد که برخی از عوامل خطر و محافظتی تاب آور هستند و در واقع می توانند در رشد کلیدی تغییر یابند.

مراحل حمایت از توسعه تاب آوری و ارزیابی بهتر از نوجوانان به ما کمک می کند مداخلات خود را هدف قرار دهیم، اما برخی از اصول ساده و در عین حال عمیق کماکان می توانند اعمال شوند:

نوجوانان باید از طریق روابط معنادار به هم متصل شوند. گذراندن اوقات با کیفیت با بزرگسالان مثبت – اعم از اعضای خانواده، اعضای خانواده گسترده، و بزرگسالان علاقه مند همچون معلمان، مربیان، مشاورین، مددکاران اجتماعی) به نوجوانان کمک می کند تا مهارت های خود را از طریق توسعه روابط و چالش الگوسازی توسعه دهند، مهارت های ارتباطی و مدیریت تعارض، نگرانی برای دیگران و احساس تعلق از پیامدهای بالقوه مهم این روابط هستند.

نوجوانان به تعادل چالش ها و مسئولیت ها نیاز دارند. نوجوانان در زندگی خود عوامل فعالی هستند که جهت آزمایش و تقویت عاملیت خود به حمایت و تشویق نیاز دارند. فرصت هایی برای توسعه مهارت های حل مسئله، مهارت های اجتماعی و افزایش استقلال بسیار مهم هستند. این موارد (به همان اندازه مهم) احساس مسئولیت در قبال دیگران و جامعه، رشد شخصیت و همدلی را تشویق می کند.

ما باید به نوجوانان بگوییم که برای آنها ارزش قائل هستند و جایگاه مهمی در جامعه ما دارند. در برخی از بخش های جامعه، نوجوانان نقش های مهمی دارند (مثلا در جوامع کوچک تر و درون فرهنگ هایی که تجربه ای جمعی را به جای فردگرایانه ترویج می کنند و سنت های قدیمی …) اما ما برخی از نوجوانان را به حاشیه رانده ایم. نه تنها نوجوانان «در معرض خطر» بلکه نوجوانان «شاخص» که رها شده اند تا خود را بزرگ کنند، و مقطع سنی نوجوانی که در پایین تر از زمانی برای زنده ماندن به جای شکوفایی است. این انتظار که نوجوانان به اعضای جامعه ما کمک کنند و ما مسئولیت ارائه فرصت ها را داریم، پیامی حمایتی برای نوجوانان محروم دربرخواهد داشت.

ما باید اخبار مثبت را در مورد نوجوانان منتشر کنیم. ما اغلب تصاویر و داستان های منفی در مورد نوجوانان و “مشکلات” آنها می شنویم و می بینیم. واقعیت نابرابری های اجتماعی و اقتصادی، محیط هایی که بسیاری از ما در آن کار می کنیم و چالش هایی که نوجوانان و خانواده هایشان تجربه می کنند، می تواند طاقت فرسا باشد. در عین حال، کسانی از ما که با نوجوانان کار می کنیم می دانیم که آنها یک شور و شوق، خلاقیت، تخیل و ایده آلیسم مسری را به میز می آورند. دوران کودکی و نوجوانی می تواند زمان کاوش و هیجانی باورنکردنی باشد. بله، انتقال رشد می تواند چالش برانگیز باشد، اما ما باید جنبه های مثبت نوجوانی را به یاد داشته باشیم و با دیگران به اشتراک بگذاریم.

پیام ما امید است. تغییر امکان پذیر است. گاهی اوقات به عنوان تمرین کننده نیاز داریم که به طور موقت برای نوجوانان و خانواده هایشان در زمانی که مشکلات طاقت فرسا هستند، امیدوار باشیم. در مواقعی دیگر نقش ما کشف امید در حمایت از فرآیند تغییر است. در میان نوجوانانی که الگوهای تاب آوری را در محیط های پرخطر نشان می دهند، امید به آینده و چشم انداز خوش بینانه ضروری است. ما می توانیم باورها، شناخت ها، عواطف و احساسات مثبت را الگوبرداری و تشویق کنیم – می توانیم امید را به دیگران منتقل کنیم.

گفتگو با دکتر جواد طلسچی یکتا «موسس رسانه تاب آوری» 

در مورد تاب آوری کودک و نوجوان
مصاحبه و تدوین: یلدا فتوحی