نگاهی مختصر به پیدایش جرایم رایانه ای

امیرحسین صفدری پژوهشگر علم حقوق

نگاهی مختصر به پیدایش جرایم رایانه ای

سایبر در لغت به معنی غیرواقعی و مجازی می باشد؛ و فعالیت های سایبری یا همان رایانه ای به زبان ساده یعنی: مجموعه ای از ارتباطات درونی انسان ها از طریق کامپیوتر و دستگاه های مخابراتی که بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی آن انجام می شود. 

این روزها فعالیت های رایانه ای جزء اصلی و جدا نشدنی از زندگی افراد در جهان محسوب می شود، و بدیهی است که با پیشرفت روز افزون دانش فناوری اطلاعات و پا گذاشتن اینترنت به زندگی بشر از اینگونه فعالیت ها سوءاستفاده هایی هم بشود، که آسیب هایی را هم به دنبال داشته باشد. در جرایم سنتی و قدیمی جرم عموما بر روی اشخاص، اموال، امنیت و... واقع می گردید، ولی در جرایم رایانه ای نوع آلت جرم به نوعی ماشین (کامپیوتر) تبدیل شده است.

با پیدایش تکنولوژی کامپیوتری داده های عینی غیر ملموس دارای ارزش شده اند و اطلاعات موجود در رایانه نیز می تواند موضوع ارتکاب جرم قرار گیرد و به عبارتی دیگر در عین حال که رایانه دارای استفاده مثبت و فروانی است می تواند وسیله ای برای ارتکاب جرم توسط بزهکاران قرار گیرد. برای مثال ما شاهد تحقق این امر هستیم که به طور معمول نفوذکنندگان و هکرها، خود را جای کاربران معرفی می کنند و وارد سیستم می شوند و در مقابل حفاظت با اسم رمز وسیله ای برای حفاظت در برابر این دستیابی های غیر مجاز شناخته می شود. 

در هر حال برای بررسی تاریخچه جرائم رایانه ای از زمان پیدایش کامپیوتر تا اوایل هزاره سوم می توان به سه نسل اشاره کرد: جرائم نسل اول: اینگونه جرائم تا اواخر دهه 80 مصداق دارد که بیشتر شامل سرقت و کپی برداری از برنامه ها و جرائم علیه حریم خصوصی در کامپیوتر بود که با گسترش تکنولوژی تبادل اطلاعات و ارتباطات بین المللی مورد برسی قرار گرفت. جرائم نسل دوم: این جرایم بیشتر تحت عنوان جرائم علیه داده ها نمود پیدا کرده اند به طوری که این دهه تمامی جرائم علیه تکنولوژی اطلاعاتی، ارتباطاتی،کامپیوتری، ماهواره ای و شبکه های بین المللی تحت عنوان جرائم علیه داده ها اطلاق می شود. جرائم نسل سوم: تحقق جرائم سایبری یا رایانه ای محض بود. 

از آنجایی که تعیین زمان اولین ارتکاب جرم کامپیوتری کار آسانی نیست و بطور دقیق هم نمی شود راجع به این مسله نظری داد ما به بیان چندین نظر که جز مهمترین نظر ها است در این موضوع می پردازیم؛ عده ای از محققان کامپیوتر را از زمان وجود چرتکه که 3500 سال قبل از میلاد در بعضی از کشورها بوده به نوعی بیان کرده اند. در سال 1801 با انگیزه مالی، «ژوزف ژاکارد» یکی از صاحبان کارخانه نساجی در فرانسه اولین کارت کامپیوتری را طراحی کرد، کارکنان ژاکارد با ترس و نگرانی از به مخاطره افتادن شغلی و زندگی خود درصدد برآمدند با اقدامات خرابکارانه مانع استفاده از این فناوری شوند و بدین ترتیب جرم رایانه ای مرتکب شدند. برخی از پژوهشگران هم قضیه «الدون رویس» آمریکایی در سال 1963 را اولین جرم رایانه ای می دانند؛ این شخص حسابدار یک شرکت آمریکایی بود و چون به زعم وی شرکت حقوق او را پایمال کرده بود با تهیه برنامه ای قسمتی از پول های شرکت را به خود اختصاص داد. 

 اما در خصوص تاریخ وقوع اولین جرم کامپیوتری در ایران نمی توانیم تاریخ وقوع آن را با سال 1341 که کامپیوتر وارد ایران شد همزمان بدانیم؛ زیرا در ابتدا استفاده از کامپیوتر بسیار محدود بوده است و در دهه 50 و 60 به تدریج تعداد کامپیوترها افزوده شده. اما به طور کلی تحقق اولین جرم رایانه ای در ایران را می توانیم تحت شرایطی درخردادماه 1378 بدانیم که در آن یک دانشجوی کامپیوتر و یه کارگر چاپخانه در کرمان چک های تضمینی را جعل می کردند. 

سرانجام کشور ایران هم نیز، همانند سایر کشورهای دنیا برای اتخاذ تدابیر امنیتی و مقابله با جرائم رایانه ای در کشور قانونی برای ارتکاب چنین جرائمی در حوزه کامپیوتر و فضای سایبری تدوین کرد که این قانون در سال 1388 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. قانون جرایم رایانه ای در جلسه علنی روز سه شنبه مورخ 5/3/1388 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در تاریخ 20/3/1388 به تایید شورای نگهبان رسید و در تاریخ 3/4/1388 جهت اجرا توسط رئیس جمهوری اسلامی ایران ابلاغ گردید. 

به طور کلی هم در قانون جرایم رایانه ای کشور ما که مصوب ۱۳۸۸ است عناوین مشخصی جرم انگاری شده است که شامل:

۱- جرائم علیه محرمانگی داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی که مربوط به دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز و جاسوسی رایانه ای می شود. ۲- جرایم علیه صحت و تمامیت داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی که مربوط به جعل رایانه ای، تخریب و اخلال در سامانه های رایانه ای و مخابراتی می شود. ۳- سرقت و کلاهبرداری رایانه ای. ۴- جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی در فضای رایانه ای. ۵- هتک حیثیت و نشر اکاذیب در فضای رایانه ای و... در قانون جرایم رایانه ای به آنها اشاره شده است که در حال حاضر این قانون نیازمند اصلاح می باشد.