بررسی علل فرهنگی گرایش به جرائم رایانه ای
امیرحسین صفدری پژوهشگر علم حقوق
بررسی علل فرهنگی گرایش به جرائم رایانه ای
علل فرهنگی گرایش و تمایل افراد در جهان و ایران به جرائم اینترنتی می تواند زیر مجموعه وسیعی را به خود اختصاص دهد، اما آنچه را که بتوان به طور کلی از آن نام برد و در صدر این علل قرار بدهیم می توان به فقر فرهنگی در خصوص استفاده صحیح و سالم از فضای سایبری اشاره کرد.
حال آن که از یک سو در محیطی که فقر فرهنگی حاکم است ابزار پرستی، ماده گرایی، روزمرگی، تکبر و طمع ورزی و سطحی نگری فکری در اجتماع آشکار است از سوی دیگر خود نگرش سطحی در جامعه باعث متاثر شدن از اندیشه های بی بنیان می شود که ممکن است این اندیشه ها در فضای مجازی مطرح شده و فرد را مغلوب خود سازد با این وجود از هم پاشیدگی هنجارها و عدم پایبندی به باورهای دینی خود از شاخص های دیگر فقر فرهنگی در جامعه ایران می باشد.
بنابراین با وجود این علل، ارتکاب جرم در دنیای مجازی راحت تر و آسان تر شده و در برخی موارد بزهکاران با کمترین هزینه بیشترین خسارات و صدمات را به بار می آورند. به طور مثال ارتکاب جرائمی نظیر انتشار آثار مبتذل و مستهجن در فضای مجازی و یا تسهیل دسترسی افراد به محتوای مبتذل و مستهجن، توهین رایانه ای که همان توهین به افراد در فضای مجازی است نمونه ای از جرائم رایانه ای می باشد که به دلیل فقر فرهنگی در جامعه رخ میدهد.
اگر چه فقر فرهنگی و مصادیق آن به عنوان یک علت کلی گرایش به جرائم اینترنتی مطرح می شود اما برای فهمیدن علل شخصی باید به بررسی انگیزه های افراد بپردازیم؛ که جدا از ضعف فرهنگی حاکم بر افراد جامعه و اجتماع، انگیزه های شخصی نیز در تحقق این جرائم نقش بسزایی دارد که شکل گیری این انگیزه ها خود برگرفته از همان سطحی نگری های فکری است. برای مثال در یکسری از جرائم رایانه ای انگیزه اصلی و شخصی فرد کسب منفعت مالی است ولی انگیزه هایی دیگری همچون: انتقام جویی، سرگرمی، خودنمایی، آزار و اذیت، آبروبری، اخاذی، سواستفاده های جنسی و... نیز در افراد دیده می شود.
بنابراین به طور کلی سه گروه از مجرمین در فضای سایبری را می توان اینگونه معرفی کرد: گروه اول: همان مزاحمان کامپیوتری هستند که با انگیزه دستیابی به سیستم های کامپیوتری و اطلاعات موجود در آن مرتکب جرم می شوند و اکثر آنها جوانانی هستند که برای تفریح و سرگرمی و ارضای حس برتری جویی خود دست به آن می زنند. گروه دوم: خلافکارهای حرفه ای هستند که با انگیزه کسب منفعت مالی و مادی معمولا در مقوله جاسوسی، سرقت رایانه ای و کلاهبرداری های میلیونی در فضای سایبری فعالیت می کنند. گروه سوم: سودجویانی هستند که تنها با انگیزه صدمه زدن و ایراد خسارت های مادی و غیرمادی به دیگران مرتکب جرم می شوند؛ این دسته بدون قصد منفعت و یا سرگرمی و تفریح مرتکب جرم می شوند این افراد معمولا داری اختلالات روحی و روانی بوده و یا با قصد انتقام جویی و لذت طلبی مرتکب جرم می شوند.
برای مثال در جرایم مرتبط با محتوا در فضای مجازی که معمولا حول محور امور مرتبط با جنسیت و هرزه نگاری می چرخد از جمله هرزه نگاری اطفال و بزرگسالان می باشد. بنابراین از یک سو شرایط حاکم بر جامعه از جمله وجود محیطی عاری از نظارت و کنترل و از سوی دیگر تضعیف باورهای دینی و اعتقادی و ارزش های فرهنگی و اجتماعی می تواند از عوامل موثر در تحقق این دسته از جرائم اینترنتی باشد. بدون شک از بین بردن فقر فرهنگی که نقش بسزایی در شکل گیری انگیزه های اشخاص در ارتکاب به جرائم از جمله جرائم اینترنتی و سایبری دارد باید در اولویت فعالیت های فرهنگی اعضای جامعه و مسئولین جامعه قرار بگیرد.